Əlavə 5a xəzər suitisi haqqında hesabat
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Çap olunmuş mə qal ə nin bir hiss ə si
|
3 İstinadlar: İstinad
1. X ə z ə r Beyn
ə lxalq Suiti T ədqiqatı (2005). 2005-ci ild ə X
ə z ə r suitisi (Phoca caspica) populyasiyasının ölçüsü və
sıxlığının Qazaxstanda qış buz sahə sind ə
yayılması.
İstinad 2. X ə z ə r Beyn
ə lxalq Suiti T ədqiqatı (2008). X ə z
r suitisinin 2007-ci il t ədqiqatı, Yekun hesabat. İstinad
3. Harkonen T., Yussi M., Baymukanov M., Biqnert A., Dmitrieva L., Kasimbekov Y., Veryovkin M., Vilson S. v ə Qudm
ə n S. C. (2008). Antropogen t ə sirl
ə r il
ə
bağlı olaraq Xə z ə r su itisinin (Phoca caspica) balalaması və
çoxalmasının yayılması . Ambio Cild 37, No: 5, s ə h: 356- 361. İstinad
4. Dünya Bankı , (2002). Ekotoksikoloji t ə dqiqat: X ə z ə r n ə r ə si, suitisi v ə
toksik çirkl əndirici akkumulyasiyası və
ə
ə dar patologi yanın tədqiqatı – Ekspertl ə r qrupunun yekun hesabat ı.
İstinad
5. Kennedi S., Kuiken T., Cepson P. D., Devill R., Forsit M., Barret T., van de Bildt, M.V.Q., Osterhaus, A.M.D.E., Barret S., Heyb ə tov T., Kollan D., K ıdır manov A., Mitrofanov I. v ə Vilson S. (2000). X ə z ə r suitil ə rinin it taunu virusunun s ə b əb olduğu kütlə vi ölümü. Yaranan yoluxucu x ə st ə likl ə r 6, 637
– 639.
İstinad 6. X
ə z ə r Suitisi Layih əsinin vebsaytı - http://www.caspianseal.org/ İstinad 7. X
ə z ər Ekologiya Proqramı , (2007). X ə z ə r suitisinin qo runması üçün tə dbirl
ər planı . İstinad 8. X ə z ər Ekologiya Proqramı (2010). Kaspeko Layih ə sinin Komponenti I – X
ə z ə r suitisi üçün Xüsusi Qorunan Sah ə l
İstinad
9. Baymukanov M; Verevkin M; Vilson S; Qudm ə n S. v ə Dmitriyeva L (2006), X ə z
r suitil
ə rinin t
ədqiqatı üzrə beyn
ə lxalq qrupun 2006- cı ildə X
ə z ə r suitil əri populyasiyasının sayılmasının nə tic
ə l ə ri haqqında hesabatı, Hissə 1: 2005 v ə 2006- cı illə rd ə Şimali Xə z ə
ə
qış buzunun üstünd ə suitiküçükl ərinin sayı və
yayılması. Hiss
ə 2:
Balalarına qayğı göstə r ə n suitil ə r v ə küçükl
ərin yaxınlıqdan keçən buzqıran gə misin
ə
davranış reaksiyasının tədqiqatı. İstinad
10. Dmitriyeva L; Jüssi M; Jüssi I; Baymukanov M; Härkönen T; Biqnert A; Verevkin M; Vilson S. v ə Qudm ə n S. (2007), İqlim dəyiş ikliyinin buzüstünd ə balalayan suitil ə r ə t ə sirl ə ri v
ə X ə z ə r d ə nizi üçün g ə l ə c ə k ssenaril ə r.
İstinad 11.
Kouraev A., Papa F., Moqnard N. M., Buharizin P. I., Kazenave A., Kretaux C., Dozortseva J. v ə Remi F. (2004). Keçmiş və peyk göst ə ricil
ə rin
ə
ə sas ə n X ə z ə r v ə Aral d ə nizl
ə rind
ə
d ə niz buz örtüyü. D ə niz sisteml əri jurnalı 47 89
– 100.
İstinad 12.
Dmitriyeva L., Kondakov A., Oleynikov E., Vilson S. v ə Qudm ə n S. (
əlyazması hazırlanmaqdadır ). Qanunsuz balıqçılıqda təsadüfi balıq ovu Xə z ə r suitil ə rinin ölümünün ə sas
m ə nb ə yidir. İstinad 13.
Çap olunmamış göstə ricil
ə r – 2010-cu ild ə
çap olunmalıdır
İstinad 14. Darvin T
əşə bbüsünün bir hiss əsikimitoplanmış çap olunmamış göstə ricil
ə r – 2010- cu ild
ə
ççap olunmalıdır . İstinad
15. Kr ı lov I. V. (1990), Cari ekoloji v ə ziyy ə td ə X ə z ə r suitil ərinin resursları və s
ə m ə r ə li istifad ə
olunması , s
ə h: 78-98. Xızır suitisinin biologiyası və
ekologiyasının bə zi aspektl ə ri, VNIRO, Moskva, 1990. 100 s ə h. İstinad 16.
A BƏŞ
(1995). Ə traf mühitin ilkin v ə ziyy
ə tinin t
ədqiqatı na dair
ə d əbiyyatın xülasə si, 1995, Woodward Clyde International İstinad 17. X
ə z ə r d ə nizinin Az ərbaycan sularında Xə z ər suitisi populyasiyasının və ziyy əti haqqında milli hesabat. KaspEko layih ə si, T. M. Heyb ə tov, K. M. Rüst ə mova, 2010, 14 s ə h.
İstinad 18. G.G. Mat ış ov, A.A. Kondakov, Y.P. Oleynikov. Rusiya Elml ər Akademiyasının Cə nub
T ə dqiqat M ə rk ə zi. Rusiya sahilind ə torlarda X ə z ə r suitil ə rinin qanunsuz m ə hv edilm ə si v
ə ütl
ə vi
ölümü populyasiyaya t ə sir faktoru kimi. X ə z ə r suitil ə ri il ə
bağlı beynə lxalq seminar (166-19 sentyabr 2009-cu il, Aktau, Qazaxstan) International workshop on Caspian seals (16 – 19 September 2009 in Atyrau, Kazakhstan). Mövzu: "X ə z ə r suitil ərinin mövcudluğu üçün tə hlük
ə l ər. Əldə olunmuş
göst ə ricil ə r, t
ə l ə b olunan t ə dqiqatlar v ə t ə sirazaltma t ə dbirl ə ri".
İstinad 19.
İ lya Yermolin " Rusiyanın Dağıstan Respublikasında Xə z ər suitisinin ovlanması və suiti m əhsullarının istifadə olunması. Moskvada görüş . 12-13 mart 2015-ci il. "X ə z ə r suitisi: cari v ə ziyy
ə t v ə qorunma v ə istifad ə probleml ə ri"
Görüşün adı : X ə
ə r suitisi (XS): cari v ə ziyy
ə t v
ə qorunma v ə
ə probleml ə ri.
İstinad 20. 16 – 19 sentyabr 2009-cu il tarixind ə
Atrau şə h ə rind ə (Qazaxstan) X ə z
r suitil ə ri il ə
bağlı beyn əlxalq seminar keçirilmiş v ə
ə
olmuşdur: “Xə z ə r sutil ərinin mövcudluğu üçün t
ə hlük
ə l ər. Əldə olunmuş göstə ricil ə
ə l ə b olunan t ə dqiqatlar v ə t
ə sirazaltma t ə dbirl
ə ri".
Seminar X ə z ə r Beyn
ə lxalq Suiti T ə dqiqat qrupu (XBST); Darvin X ə z ə r Suitisi Layih ə sinin t ə dqiqat
qrupu il ə birlikd ə Agip KCO neft şirkə ti v
ə X
ə z ə r suitisinin monitorinqin ə c əlb olunmuş Xə z əryanı dövl ə tl ə rin nümay ə nd
l ə ri t ə r ə find ə n t əşkil olunmuşdu.
İstinad 21. "X ə z ər suitisinin İranda qorunması " Delaram A ş ayeri, Ara ş Ghoddousi, Amirhossein X. Hamidi, Hamed Mo ş iri Torpaq C ə miiyy
ə ti üçün plan, Tehran, İ ran KaspEko Layih ə sinin meneceri X ə
ər Ekologiya Proqramı , Astana, Qazaxstan 16-18 sentyabr 2009-cu il. İstinad 22.
Moskvada çıxışlar , 12-13 mart 2015-ci il Görüşün adı : X
ə z ə r suitisi (XS): cari v ə ziyy ə t v
ə qorunma v ə istifad
ə probleml ə ri.
1. Liliya Dmitriyeva " Şimali Xə z ə
ə X ə z ə rsuitil ərinin qanunsuz ovlanması və ölümü"
2. Hamed Mo ş iri v ə Amir
Ş irazi "
İran və Türkm
ə nistanda suitil ə r v
ə
balıqçıların qarşılıqlı tə siri –
m ə s ə l ə nin s ə b ə bl ə ri v ə h ə ll
yolları " 3. Tariyel Heyb ə tov "Az
ə rbaycanda X ə z
r suitisinin ölümü – s ə b ə bl ə r v ə h əll yolları " İ stinad 23. Hacıyev D. V. , Heyb
ə tov T. M. «Üzg əcayaqlıların diş aparatının morfologiyası » Bakı –
«Elm» 1995. -173 s ə h. İstinad 24. X
ə z ə r d ə nizi. İxttyofauna və
kommersiya resursları . / V.N. Belyayeva, Y.N. Kazançeev, V.M. Raspopov v ə
. Moskva, "Nauka" - 1989. 236 s ə h. İ stinad 25. K rılov
1978-1979-cu ill ə rd ə
Ural çayının avandeltasında xə z ə r suitisinin t ədqiqatının n ə tic ə l ə ri; D
ə niz m
ə m əli heyvanlarının öyrə nilm əsi, qorunması və s ə
ə r ə li istifad ə
olunması . Çıxışların tezislə ri, H əştə
rxan, 1982, s ə h: 182-184. İ stinad 26. Кrılov V. İ. , Zorin А . V. 1084-cü ild ə
Şimal - şə rqi X ə z ə rd ə suitil ə rin aerouçotu. D ə niz
m ə m əli heyvanlarının öyrə nilm
əsi, qorunması v ə s ə m ə r ə li istifad ə
olunması . Çıxışların tezislə ri. IV- cü ümumittifaq müşavirə si , А
r хан
gelsk, 1986, s ə h: 218-219. İstinad 27. V. I. Kr ı lov
– X ə z ə r suitisi t ə kc ə buzun üstünd ə
çoxalmır . T
ə bi ət jurnalı, 1983, №3 , s ə h: 69-71. İstinad
28. V.I. Kr ı lov, A.N. Qolovin, S.G. Kiriçenko v ə
başqaları -"X ə z ə r suitisi – X
z ə r hövs ə sinin
çirkl ə nm ə sinin göst ə ricisi. "X ə z ər suitisinin biologiyası və ekologiyasının bə zi aspektl ə ri" VNIRO, Moskva, 1990. S ə h: 9-16. İstinad 29. Heyb ə tov
Т.
М. “Xə
z ə r suitisinin (Pusa Caspica Gmel.) ömrünün t əbii uzunluğu.
Zoologiya jurnalı, Buraxılış 12, 1976, sə h: 1893-1896 İstinad
30. Heyb ə tov Т.
М. X ə z ə r suitisi (Pusa Caspica Gmel.) – X
ə z ə rin endemik növü. AMEA X ə b ə rl ə ri, Yer Elml əri, №4, 2010 , s
ə h: 151-169 İstinad 31. Alçin C.R., Barrat T., Dak C.D., Kennedi S. Heyb ə tov T.M., V ilson S. “Abşeron yarımadası rayonunda Xə z ə
ə rinin t
ədqiqatları və
ölmüş suiti toxumalarının qalıq və patalogiyasının analizlə ri ”
ə z ər ekologiya proqramı . Birinci bioşə b ə
ə
seminarının tezislə ri. Bordo, Noyabr 1997. – s
h: 101-118 İstinad 32. Heyb ə tov
Т.
М. “Azə
rbaycanda X ə z ə r suitisinin ölümü .” X
z ər ekologiya proqramı . Birinci bioşə b ə k ə
seminarının tezisləri/protokolları . Bordo, Noyabr 1997. – S ə h: 95-101 İstinad 33. Holl A.J., Dak C.D., Lo R.J., Alçin C.R., Vilson S., Heyb ətov T.M.., “ X ə z ə rd ə v ə adi suiti piyind
ə üzvi xlor çirkl ə ndiricil
ə r ” E koloji Çirkl ə nm ə 106/ (1999) 203-212 İstinad 34. Forsit M.А., K ennedi S., Vilson S., Heyb ə tov T.M., Barret T. " X ə z ə r suitisind ə it aunu virusu" Veterinari Rekord (1998) 143, s ə h: 662-664 İstinad 35. Kajivara N., Vatanabe M., Vilson S., Heyb ə tov T., Mitrofanov I., Aubrey D., Xuraskin L., Miyazaki N., Ş insuke Tanabe S. / 2000-ci ild ə n 2001-ci ilin sonuna q ə d ə r qeyri-adi ölüm hadis
ə sinin subyekti ol muş Xə z
r suitil ə rind ə
dayanıqlı üzvi çirklə ndiricil ə r / Ekoloji Çirkl ə nm ə Cild 152. №2 (2008) s ə
İstinad 36. Vilson Susan C., Heyb ə tov Tariel M., Amano Masao, Cepson Paul D., Qudm ə n Saymon J. İt taunu virusu və
dayanıqlı üzvi çirklə ndiricil ə rin X ə z ə r suitisi növl ə rinin (Pusa caspica) ölümünd ə rolu PLOS ONE | www.plosone.org iyul 2014 | Cild 9 | Buraxılış 7 | e99265 1-14 18. V.I. Kr ı lov, V.N. Popov -"Psevdofis tomoza yoluxmuş X
ə z ə r suitil ə rinin ekoloji-statistik analizi." "X ə z ər suitisinin biologiyası və
ekologiyasının bə zi aspektl ə ri" VNIRO, Moskva, 1990. S ə h: 17-34. 19. V.A. Zemski, V.I. Kr ı lov – X ə z ə r populyasiyadaxili strukturu. D ə niz m
ə m əli heyvanları , VNIRO, Moskva, 1982, s ə h: 71-83 11.Devis J.L. Şimal üzgəcayaqlılarının pleystosen coğrafiyası və
yayılması . Ekologiya. cild 39.n1:1958 – s
h: 97-113.
lav ə 1 Suitil ə rin ölümünün s ə b ə bl ə rinin xülas ə si
Çap olunmuş mə qal ə nin bir hiss ə si: T.M. Heyb ə tov. X ə z ə r suitisi (Pusa Caspica Gmel.) – X ə z ə rin endemik növü. Az ə rbaycan Milli Elml ər Akademiyasının Xə b ə
ə ri, Geoelml ə r,
№ 4, 2010 , s
ə h: 151-169. Suların Xə z ə r sahilin ə çıxardığı ölmüş suiti cə s ə dl ə ri ("dreyfl ə r") Sahill
ə rd ə tapılan ölmüş suitilə rin birinci müf ə ss ə l t
ədqiqatı suda dreyf edə n ölmüş suitilə rin görünm
ə si m
ə s ə l əsini araşdıran K.K. Çapski tə r ə
ən aparılmışdır (1932). Müəllif ölmüş suitilə rin
payızda müntə z ə m görünm əsini sezmişdir. Ölmüş suitilər avqust ayının sonundan Dağıstan sahill ə
ə v
ə
şaxta düşə n ə q ə d ər Çeçen adasının yaxınlığında aşkar olunurlar. Bu sah ə
ə ölü
suiti c ə s ə dl ərinin paylanması bə rab ə r deyil: ə ks ə r suitil ər Uç dili adasında aşkar olunurlar və orada Çapski dalğaların sahilə çıxardığı 30 -a q ə
ər ölmüş suitil
ə ri t
ədqiq etmişdir.
Onların yaş tə rkibi aşağıdakı kimi olmuşdur: çoxalma yaşında olan 6 suiti, yaşlı 13 suiti, 10 erkək suiti, 12 dişi suiti (yalnız bir dişi sutinin embrionu olmuşdur). Suiti c ə s
dl ə rinin bir neç əsinin güclüparçalanması ilə
ə laq ə dar olaraq bütün suiti c ə s ə dl ə rini t ə dqiq etm ə k ç
ətin olmuşd ur. Mü
ə llif suitil ə rin ölümünun s ə b ə bl əri haqqında hər hansı yaxşı əsaslandırılmış n ə tic ə l ər çıxarmamışdır. Bu mə s ə l ə nin t
ə dqiq
olunması gə l ə c əyin işidir (S.I. Oqnev, 1935). Oqnev (1935) yazır
: "Dreyfl ə r. Bir neç ə ild
ə n sonar yazda X ə
ər açıldıqdan sonar local miqyasda “üzə y ən” kimi istinad olunan çoxlu sayda plü suitilə r peyda olur (“dreyflər”). Mümkündür ki, onlar suyun üzünə
çıxa bilmə diyin ə gör ə (d
ə likl
ərin donması, böyük buz sah ə l
s. s ə b ə bind
ə n) t
ə sadüf
ən buzun altında
boğulmuş hey vanlardır s ə
ə 559. S.V. Dorofeev v ə S.Y. Freyman ( Badamşində n sitat g ətirilmişdir , 1971) sahild ə
tapılmış ölmüş suitiləri qeyd etmişlə r, amma onlar suitil ə rin ölümünün s ə b ə bini izah etm ə y ə
s ə y göst
ə rm əmişlə r. Onlar 1875-ci ild ə n sonra suların sahilə
çıxardığı ölmüş suitilər haqqında danışmışlar. Bununla bel ə, yalnız S.İ. Oqnev (1935) hesab etmişdir ki, ölmüş suitilə rin görünm ə sinin ə sas s
ə b ə bi buz bloklarının toqquşması və birl əşmə
si n ə tic ə sind
ə
onların buzun altında ölmə sidir. K.K. Çapski (1930-1932) ölmüş suiti cə s ə dl ə rini q ə rb sahilind ə ,
sas ə n d ə
Dağıstan ə razisind ə t ədqiq etmişdir, amma proses bar ə d
az biliyi olduğundan sə b ə
əri şə rh etm
əmişdir. Çoxlu suiti c ə s
dl ə rinin sahild ə görünm ə sinin s
ə b ə bini izah etm ə y ə
çalışan birinci şə xs B.I. Badam ş in olmuşdur (1971). Badamşinə gör
ə suitil
ə rin kütl ə vi ölümünün ə sas s
ə b əbi son vaxtlar aparılan ov ilə bağlıdır, yə ni ə
ər buzların ə ridiyi müdd ə t
rzind ə
yaralı suitilərin yarısı öz ağırlığının altında aşağı gedir və
yalnız müə yy ə n vaxtdan sonra onlar suyun s ə thin
ə
qalxır cə nub t ə r ə f ə h ə r ə k ə t edirl ə r ( Badamşində n ə
ə l b
ə zi t
ədqiqatçılar düşünmüşlə r ki, suitil ər buzun altında boğulmaqla yanaşı x ə st ə likl ə rd ən ölmüşlər, amma onlar bununla bağlı hər hansı güclü arqumentlə r göst ə rm əmişlə r).
Suitil ə r ad ə t ən buz parçalarının kə n arında başları suya tə r əf uzanırlar. Kiçik qayıqlardakı ovçular suiti d ə st ə l ə rinin 30-40 metr ə q ə d ər yaxınlığına üzür v ə at əş açmağa başlayırlar. Onlar nadir hallarda iki d ə f ə d ə n çox at əş aça bilirlə r, çünki suitil ə r s ə s eşidə n kimi istirah ə t yerini t ə rk edirl ə r.
Ölümcül yaralanan heyvanlar ə ks ə r hallarda d ə niz
ə
atılırlar və d ərhal batırlar. Üzə rk ə
ə n suitil ə ri d
ə eyni aqib ə t gözl
ə yir. N
ə tic
ə d ə ovçular 4- 5 öldürülmüş və
ya ağır yaralanmış heyvanlardan ə n çoxu 2-3 heyvan ə ld ə edirl ə r. Ə vv ə ll ə r yaz ovu ə rzind
ə
tutulan heyvanların 30 min ə q ə d ə r v ə daha çox olduğunu nə z ə r ə alsaq, itkil ə r ə h ə miyy ə tli d
ə r ə c ə d ə olurdu: " Suya batmış suiti c
ə s ə dl ərinin suyun altında parçalanmağa vaxtı olmurdu; mə d ə
bağırsaq sisteminə q az yığılan kimi onlar suyun s ə thin ə
qalxır və kül ə kl ə
axınların tə siri il ə sahil ə
çıxırlar. Soyuq yaz suyunda ölü suitil
ər ehtimal ki, suyun altında üzun müddə t qala bil ə rl
c ə s ə dl ə rd ə n (1968-ci il t ədqiqatı) göründüyü kimi 1-3 gün iç ə risind
ə suyun s
ə thin
ə
qalxırlar. Ad ə t ən Şimali Xə z ə
ə v
ə qism
ə n Orta X ə z
rin daimi dövr ə
vuran axının qə rb qolunun c ə s
dl ə ri g ə tirdiyi q ə rb sahilind ə yaz-yay ə rzind
ə
tapılmış ölü suitilə rd ə n f ə rqli olaraq 1955-ci ilin sonunda v ə
cı ilin
ə vv ə lind ə
çoxlu sayda ölmüş suitilə r Orta v ə C ə nubi X
ə z ə rin h ə r iki sahilind ə
tapılmışdır. Bu, ə vv ə ll ər müşahidə olunmamışdı.
3-12 mart 1956- cı il tarixində
Badamşin Çeçen adasından Pervomayski balıq ema l ı zavoduna q ə d ə r sahill əri yoxlamışdır. O, t
ə dqiqat
ın ümumi uzunluğu (260 km) boyunca 108 ölü suiti aşkar etmişdir. H albuki şimaldan cənuba doğru hə r ə k ə t ed
ə rk ən “üzə y ən”lərin sayı çoxalır.
Ölmüş
suitil ə ər olmuşdur. 108 suitid ən 31 dişi suitinin embrionu olmuşdur.
B.I. Badam ş in ə gör
ə , embrionların ölçüsünə ə sas ə n sahild
ə
tapılmış ölü suitilər oktyabrın sonunda –
noyabrın ə vv ə lind ə
ölmüşlə r. Ə vv ə lki t
ədqiqatçılar göstərmişlə r ki, sahild ə
s ə dl ə rin
ə sas s
ə b ə bi ovun spesifikliyi v ə
neft v ə qaz k əşfiyyatı ə rzind
ə
partlayış işlə ridir.
Bizim t ədqiqatlarımız (mə nim 1971-ci ild ən apardığım tə dqiqatlar v ə 1961-ci ild ən D. V Hacıyev t ə r ə find ən daha tez aparılmış tə dqiqatlar) göst ərmişdir ki, suitilə rin ölümünün çoxlu s ə b
bl ə ri var: Suitil ərin övlanması, onun çatışmayan cə h ə
ə ri v
ə s ə m ə r ə sizliyi: h ər şeydə n ə vv ə l ov üçün qeyri- d ə qiq kvotalar v ə
ovlanmış suitilə rin t ə xmin ə n 50-60%-i itirildiyi üçün az s ə m
r ə lilik. Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|