Əlavə 5a xəzər suitisi haqqında hesabat
Yüklə 1,3 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- yanvar 2016- cı il arasında və sonra 2016- cı ilin martından 2016
- 2.3.1 Tədqiqatın birinci mərhələsi: Noyabr və dekabr 2015 - ci il və yanvar 2016
- 2.3.2 Abşeron Yarımadasının Şərq və Cənub Akvatoriyasında Müqavilə Sahəsində suitilərin mövsümi yayılmasının xarakteri
|
C ə dv ə l 4: Abşeron Arxipelaqı adalarının (Çilov, Bol ş aya Plita, Malaya Plita, Podplito çnı , Dardanella, Koltu ş və s.) sahilyanı sularında aşkarlanmaq ehtimalı olan suitilə rin gözl ə nil ə n ümumi sayı
Fev Mart Aprel May İyun İyul Avq Sent Okt Noy Dek
8-10
8-10 8-10
2-3
min 2-3 min
30-50 20- 40
20- 40
30-50 2-3
min 2-3
min 50-60
2.3 Müqavilə Sahəsində suitilərin mövsümi yayılması X ə z ə rd ə
ümumi iş sahə si 3500 kvadrat km-dir.
X ə z ə rin dayazsulu hiss ə sind ə
ümumi iş sahə si 1500km 2 – dir (<10m) v ə d ə rinsulu sah ə d
ümumi ş
sah ə si t ə xmin
ə n 2000 km 2 (>10m) t
əşkil edir .
kil 3: Müqavil ə Sah ə sinin x ə rit ə si – Ştrixlənmiş Sahə noyabr 2015-ci il v ə yanvar 2016- cı il arasında və sonra 2016- cı ilin martından 2016 - cı ilin noyabr ayına qə d ə r t ədqiqatın aparılacağı yeri göstə rir
Noyabr v ə
yanvar ayları arasında və sonra 2016- cı ilin martından 2016 - cı ilin noyabr ayına qə d ə r t ədqiqat aparılacaq Müqavilə Sah əsinin (ştrixlənmiş) xə rit ə si. 2.3.1 Tədqiqatın birinci mərhələsi: Noyabr və dekabr 2015 - ci il və yanvar 2016 - cı il Bu x
ə rit
ə iki a
ydın sahə ni göst
ə rir: 1) c ə nub-q
ə rb v
ə 2) c
ə nub-
şə rq. 2-ci sah ə
rq v ə c ə nub
yarımsahə sin
ə bölün
ə bil
ə r.
Şə rq sah əsi ştrixsiz şimal hissə y ə
ə
ştrixli cə nub hiss ə y ə bölünm
ə lidir; t
ə dqiqat burada noyabr v ə
rq hiss ə sinin s ə rh ədi Şah dili boyunca şimaldan cə nuba doğru uzanan düz xə tt boyunca ged ə c ə k. Bura yazda v ə
z ə r suitisinin ə n aktiv miqrasiya sah ə sidir. Buna gör ə d
ə noyabrda çoxlu sayda suitil ə r (3,000-d ə n 5,000 v ə ya 6,000- ə
q ə d ə r) bu sah ə d ə n keçm
ə kl ə h ə r ə k ə t ed ə c ə kl ə r. Bütün hesablamalar orta v ə c
ə nubi X
ə z ə rd ə
(giriş qadağan olunmuş İran suları istisna olmaqla) suitil
ərin yayılmasını tədqiq etmiş gə mil
ə rd ən aparılan tədqiqatların nə tic ə l ə rin
ə
ə saslanan Rusiya aliml
ə ri, h
ər şeydə n ə vv əl V. İ. Krılov (Krılov –
1979, İstinad 27 – 1983, 1990) t ə r ə find
ə n 1980-
1990- cı illə
r ə rzind ə
ə ld ə
olunmuş göstə ricil
ərin ekstrapolyasiyasıdır. Son 25 il ə rzind
ə X
ə z ə rd ə
suitil ər populyasiyasının 4 də f ə
azalması ilə
ə laq ə dar olaraq Az ərbaycan sularında onların populyasiy asının hesablanmasının nə tic
ə l ə ri d ə 4- ə
bölünmüşdür. Bizim hesablamalarımız da suitil ə
ə
BP şirkə ti t ə r ə find
ə n t
əşkil olunan vertolyot uçuşları ə rzind ə
havadan aparılmış lokal tədqiqatlara, balıqçılar və neftçil əri Pirallahı, Çilov, Neft Daşları və
ayrı
- ayrı dəniz platformalarına daşıyan vertolyot pilotları ilə müsahib ə l ə r ə əsaslanmışdır.
Suitil
ə r üzüb sahil ə
onları sahil xə ttind ən müşahidə etm ə k m ənasızdır.
C ə dv ə l 5: Ştrixlənmiş sahə d ə aparılmalı tədqiqatın birinci mə rh ə l ə si 2015 Noyabr Dekabr 2016 Yanvar
Payız miqrasiyası dövrü : şə rq hiss ə sind
ə suitil
ə rin
ən çox sayı 3,000-6,000 növ ə çata bil ə r. Q
ə rb
hiss ə sind ə suitil
ərin sayı daha az – 100 v
ə
300 arasında olacaq.
Payız miqrasiyasının sonu : suitil ərin sayı azalır . 2-10 növd ə n ibar ə t bir neç ə
r ə k ə t ed ə rk ə n müşahidə
oluna bil ə r; t ə dqiqat sah ə sind
ə suitil
ərin sayı 200 -300 növ
ə çata bil ə r.
Suitil
ərin sayının ən az olduğu və ya suitil ərin olmadığı dövr . Ad
ə t ən ştrixlənmiş sahə d ə heç bir suiti olmamalıdır. Suitilə r çoxalma prosesin ə
Ə g ə r t
ədqiqat noyabrda başlanarsa, onda bu dövrsuitilə rin C
ə nubi X
ə z ə rd ən Şimali Xə z ə
ə kütl
ə vi
payız miqrasiyası ilə
bağlı olacaq. Bu dövr ə rzind ə
ə h ə miyy ə tli sayda suitil ə r (500-
ə q
ə d ə r növ) Abşeron arxipelaqı adalarına gə lir; kütl əvi miqrasiya Pirallahı -Çilov- Neft Daşlarından bütöv zona boyunca v ə sonr a şə rq istiqam ə tind
ə
müşahidə olunur. Gec ə
vaxtı sahildə n uzaqda X ə z
rin d ə rin sularında tə dqiqat aparark ən ehtiyatlı/diqqə tli olmaq g ə r
kdir. G ə mil ərin parlaq işığı suitilə ri c
ə lb
edir v ə kilk ə
su sütununun yuxarı hissə sin ə
doğru hə r ə k ə t edir. C ə dv ə l 6: T ədqiqatın ikinci mə rh ə l ə si - Mart - Noyabr 2016 2016 Mart Aprel May İyun İyul Avq Sent Okt Noy
Suitil ə rin Müqavil ə Sah
ə sind
ə
olması ehtimalı yox də r ə c ə sind
ə olan dövr – orada suitil ə r olmaya bil ə
ə rdd
ə n ibar
ət) Abşeron yarımadasının adalarında görünə bil
ə r. Cavan suitil ərin kiçik qrupları da Xə z ə r d ə nizinin Az ə rbaycan sektorunun d ə rinsulu hiss ə sind
ə sahild
ə n uzaqda aşkar oluna bilə r.
Bu dövr f ə al yeml ə nm ə dövrüdür. Bu dövr ə rzind ə suitil
ə r kiçik qruplarla Müqavil ə Sah
ə sind
ə n keçm ə kl ə miqrasiya edirl ə r. Müqavil ə Sah
ə sind
ə suitil
ərin ümumi sayı 300 -500 f
ə rdd
ə n çox olmur. Onların çoxu sahildə n uzaqda v ə d
rin sularda (3- 40 km) aşkar oluna bilə r.
Suitil ərin sayının ən çox olduğu dövr : bu dövr yaz v ə
yay miqrasiyası dövrüdür. Müqavilə Sah
ə sinin
şə rq hiss
ə sind
ə 5,000 v ə
k mümkündür. Qalan 5-10 min suiti bu sah
ə d ən şə rq ə t ə r ə f üz ə bil ə r.
2.3.2 Abşeron Yarımadasının Şərq və Cənub Akvatoriyasında Müqavilə Sahəsində suitilərin mövsümi yayılmasının xarakteri Suitil
ə r Müqavil ə sah
ə sind
ə b
ə rab
ər şə kild
ə m
əskunlaşmadığına görə bu sah ə
bölün ə bil ə r: 1-
ci şərq zonası (suitilə rin çox tez- tez baş çə kdiyi zona); 2-ci c ənub zonası (suitilə rin
z ə if baç ç ə kdiyi zona) v ə 3-cü c
ə nib-q
ərb zonası (suitilə rin
ən az baş çəkdiyi zona) (xahiş olunur ki, müf
ə ss ə l x ə rit ə
üçün Əlavə 2-y ə
baxasınız)
Suitil ər üçüncü zonada yalnız yayda və sahild
ə n uzaqda (X ə z
rin m ə rk ə zind
ə n 2-
3 km aralıda) görün
ə bil
ə rl ə r; bütöv t ə dqiqat müdd ə ti
ə rzind
ə
onların sayı 200 -300 heyvandan çox olmayacaq. İkinci zonada suitilərin sayı bir az çox – 300-500 f ə rd ə q
ə d ə r ola bil ə r. Birinci zonada yazda v ə
payızda 10 minə q ə d ə r suiti yayda bir min ə q
d ə r v ə
qışda 100 -150 suiti qeyd ə
alınır.
N ə z ə r ə almaq lazımdır ki, Xə z ə
ə nizind
ə suyun s ə viyy
ə sinin
ə h ə miyy ə tli d ə r ə c ə d ə
azalması ilə ə laq ədar olaraq Bakı və
Abşeron arxipelaqlarının kiçik adalarının sahəsi genişlə nir v ə t ə z ə kiçik adalar v
ə
bankalar suyun altından görünür. Eyni zamanda, h ə r bir k
ə s miqrasiyalar ə rzind
ə
Kür çayının deltasına da diqqə t yetirm ə lidir v ə bu,
X ə z ə r kütümünün Az ərbaycan populyasiyasının bu sahə d ə miqrasiyası ilə
bağlı ola bilə r. Ə vv ə ll ə r X ə z ə r suitil ə rinin piyl ə nm
dövrü 5-6 ay - may ayından oktyabr ayına qə d ə
davam edirdi. Hazırda bu dövr bir q ə d
r daha uzundur –
aprel ayından noyabr - dekabr ayına qə d ə r, y ə ni 7-8 ay davam edir. N ə z ə r ə
almaq lazımdır ki, Xə z ə r suitisi ə sas
ə n iri gözlü Ançous siy ə n
yi v ə adi kilk ə , xul, külm ə
dig ə r növl ə rin körp
ə l ə ri il ə
qidalanır. Ançous kilkə si X
ə z ə r üçün endemik növdür; bu növ d ə rin suda (500 metr ə q ə d ə r) m əskunlaşır və bu növ X ə z ə r suitisinin qida rasionunun ə sas
komponentidir. Eyni zamanda, bu növ ə n çox ovlanan növdür. İri gözlü siyə n ə k Ançous kilk ə sind ə n sonra ikinci yeri tutur. Ançous kilk ə si v
ə iri gözlü siy ə n
C ə nubi X ə z ə rd ə
m əskunlaşır. Bu növ ən azı 20 m də rinlikd
ə sahild
ə n uzaqda ə sas
ə n 50 v
ə 200 m arasında (20 - 1989) qalır. Suitil ə rin çoxunun X ə z ərin şə rq sahili boyunca miqrasiya etm ə sin ə baxmayaraq Ançous kilk ə si ə sas
ə n Orta v ə C
ə nubi X
ə z ə rin q ə rb sahili boyunca miqrasiya edir. O da qeyd olunmalıdır ki, ə n yüks
ə k kilk
ə
(Ançous) konsentrasiyaları iyul ayında ə n az kilk ə konsen trasiyaları is ə may ayında müşahidə olunur (20.1989). Müqavil ə Sah ə si Ançous v ə irigöz kilk ə nin miqrasiya marşrutunda olduğuna görə
yadda saxlamaq lazımdır ki, ə n çox sayda suitil ər bu balıq növlə rinin ə
ə k konsentrasiya zonas ında görün
ə c ə k. Qeyd olun malıdır ki, hazırda balıq ovu elmi mü ə
ə l ə r ə sah ə l ə r v ə ov h ə cml
əri haqqında mə lumat verm ə y
n kommersiya t əşkilatlarının ə lind
ə
olduğuna görə biz köhn əlmiş mə
lumatlardan istifad ə etm ə y ə m əcbur olmuşuq.
X ə z ə r d ə nizinin Az ərbaycan sularında Xə z ə r suitil əri populyasiyasının və ziyy əti haqqında Milli hesabatdan çıxarış (İstinad 17 KaspEko layihə si. T. M. Heyb ə tov, K. M. Rüst ə mova
– 2010) F
ə sil
3: “2001 -ci ild
ə Az
ərbaycan Respublikasında həyata keçirilmiş dövlə t t
əşkilatlarının islahatları ç ə rçiv ə sind ə ölk
ənin balıqçılıq sə nayesi 2 hiss ə y
bölünmüşdür: kommersiya balıq ovu, xam m əhsulların emalı, kommersiya balıqçılığı və balıq və
balıq məhsullarının ticarə ti öz ə
ə hvil
verilmiş v ə balıqların çoxaldılması, balıq və t ə
ə l ərinin qorunması və n ə zar ə td ə saxlanması Az ərbaycan Respublikası Ekologiya və T ə bii S ə rv ə tl ə r Nazirliyinin n ə zdind
ə f
ə aliyy
ə t göst
ə r ə n Su Bioresurslarının Çoxaldılması və
Qorunması İdarə sin ə h ə val
ə
olunmuşdur. N ə tic ə d ə
balıq ovu özə l sektora verildiyi gör ə bu f ə aliyy
ə tin suitil ə rin ölümün ə t
əsirini tam başa düşmə
k çox ç ə tin idi. Ekologiya v ə T
ə bii S
ə rv ə tl ə r Nazirliyind ə kvotalar/lisenziyalar ver ə n v
ə su
bioresurslarının qorunması üçün m ə suliyy
ət daşıyan müvafiq qrupların olmasına baxmay araq
prosesi tam n ə zar ə td ə saxlamaq mümkün deyil, h ər şeydə
n ə vv ə l ona gör ə
h əmişə
üstünlük t əşkil etmişdir.
Ə
ə
balıq ovunun bütn növlə ri mü ə yy ə n d
ə r ə c ə d ə suitil
ə rin ölümü il ə n
ə tic
ə l ə nir. H ər şeydə n önc
ə bu, n
ə r ə balığı üçün irigözlü torlar v ə
adi balıqlar üçün narıngözlü torlar ilə
bağlıdır. Biz tez -tez torların içə risind ə
ilişib qalmış ölmüş suiti cə s ə dl ə ri v ə ya d
ə risind
ə
torların izlə ri olan c ə s ə dl ə r aşkar edirdik (bax: fayllar albomu). Biz xeyli önc ə
sezmişdik ki, dalğal ar t
ə z ə ölmüş suiti c ə
ə dl ə rinin ə ks ə riyy
ətini balıqçı kooperativlə ri olan sah ə l
çıxarır, buna baxmayaraq balıqçılar bu məlumatı adə t ə n gizl ə dirl ə r. Bizim 1996 v ə 1997-ci ill ə rd ə balıqçılarla apardığımız sorğu -sual göst ərmişdir ki, bir ild
ə
bir tora orta hesabla 5 suiti düşür.” Ə lav ə ed
ə k ki, 1996-1997-ci ill ə rd
sahil üz ə rind ə
uçuşlar BP şirkətinin işçilə ri (T. Qluşko) ilə
birlikd
ə h
əyata keçirilmiş və
biz Şirvan və Qızıl Ağac Milli Qoruqlarının sahilinə en ə
suiti/il r ə q ə mi t
əsdiq olunmuşdur.
Yüklə 1,3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|