S. M. Turobjonov, M. M. Niyazova

7.2. Gazlarni azot oksidlaridan qattiq fazali katalitik tozalash
Gazlarni azot oksidlaridan tozalash uchun asosan yuqori tempe- 
raturali katalitik qaytarish, selektiv katalitik qaytarish va geterogen 
qaytaruvchilar bilan parchalash usullari qo‘llaniladi.
Yuqori temperaturali qaytarish usulida jarayon katalizator yuzasida 
nitroz gazlari qaytaruvchi gazlar bilan kontaktlashishi hisobiga boradi. 
Katalizatorlar sifatida platina gruppast metallari (palladiy, ruteniy, rodiy, 
platina) yoki ulardan arzonroq, lekin kamroq samarali, ishlatishda 
mustahkam nikel, xrom, mis, rux, vanadiy, seriy aralashmalari 
qo‘llaniladi. Qaytaruvchilar sifatida esa metan; tabiiy, koksli, neftli 
gaz; uglerod oksidi yoki azot-vodorodli aralashmasi qo‘llaniladi. N 0 2 
ni zararsizlantirish samaradorligi ishlatilayotgan katalizatorning 
aktivligiga bog'liqdir.
128

---

Qaytarilish jarayonlari quyidagicha boradi:
4NO + CH4 = 2N 2 + C 0 2 +2H 30
2 N 0 2+ CH4 - N 2 + C 0 2 + 2H20
2NO + 2CO= N 2 + C 0 2
2 N 0 2 + 4CO = N 2 + 4 C 0 2
2NO + 2H2 = N 2 + 2H 20
2 N 0 2 + 4H2= N 2+ 4H 20
NOx ni yuqori temperaturali qaytarish sxemasi 5-rasmda keltirilgan.
Atm osferaga
46-rasm. Azot kislotasi ishlab chiqarishda hosil bo'Iayotgan nitroz
gazlarni katalitik zararsizlantirish sxemasi:
1 — suv isitgich-separator; 2 — issiqlik almashtirgich; 3 — aralashtirgich;
4 — reaktor; 5 — rekuperatsion turbina; 6
— 
utilizator qozon; 7 — tutun
chiqaruvchi m y ; 8 — о ‘choq.
Yuqori temperaturali katalitik qaytarish usuli yuqori samarali bo‘lib, 
qaytaruvchi gazning sarfi esa kattadir.
Azot oksidlarini selektiv katalitik qaytarish usuli. 
Ushbu usul 
yuqoridagisidan farqli ravishda tanlab NOx gazlari bilangina o ‘zaro 
ta ’sirlanadi. Qaytaruvchi sifatida odatda ammiak qo‘llaniladi. Jarayon 
quyidagicha boradi: