O‘zbekiston respublikasi ichki ishlar vazirligi a k a d e m I y a a. V. Narbekov dinshunoslik asoslari toshkent
Yüklə 489,79 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
al-iloh
yoki semit tilida – al yoki el so‘zidan olingan bo‘lib, xudo, Olloh degan ma’nolarni anglatadi) deb ataganlar. Haniflar harakati boshlangan davrda Olloh quraysh qabilasining sanami hisoblangan. Mazkur harakat ishtirokchilari juda ko‘p bo‘lgan, lekin islom vujudga kelganidan keyin ular to‘g‘risida ma’lumot beruvchi manbalar deyarli yo‘q qilib tashlangan. Qur’on va boshqa manbalarda Sajjoh, Tulayh, Asvad, Musaylima kabi haniflar to‘g‘risida ma’lumotlar berilgan. Haniflar o‘zlarini xudoning ilohiy xabarini odamlarga yetkazuvchi vakili – payg‘ambar deb ataganlar. Biroq bunday da’volar aholi orasida e’tiborsiz qolgan. Faqat Muhammad alayhissalomgina islom tarixida buyuk payg‘ambar sifatida tan olingan. Muhammad 570 yilda Makka shahrida tavallud topgan. Uning tug‘ilishi arafasida otasi, 6 yoshligida esa onasi Amina aya vafot etgan. Ota-onasidan erta judo bo‘lgan Muhammad dastlab bobosi Abd al- Mutallib tomonidan, u olamdan o‘tgach esa amakisi Abu Tolibning qo‘lida tarbiyalangan. Muhammad yoshlik chog‘idanoq amakisining savdo ishlarida yordam bergan. U mehnatkashligi, odamlarning e’tiborini qozona olishi, ularning ko‘ngliga yo‘l topa olishi va sodiqligi bilan nom qozongan. Shu bois unga «Amin» (sodiq) degan taxallus berilgan. Abu Tolib Muhammadni 21 yoshida badavlat beva xotin Hadichaga ish boshqaruvchilikka xizmatga bergan. Ko‘p vaqt o‘tmasdan u Hadichaga uylangan. Er-xotinning yoshida juda katta farq (Muhammad xotinidan 15 yosh kichik bo‘lgan) bo‘lsa-da, o‘zaro hurmat va mehr-muhabbatga asoslangan mustahkam oila qurilgan. Biroq Muhammadning xotinlaridan biri Oyshaning ma’lumotiga ko‘ra, ularning yoshlaridagi farq katta bo‘lmagan. Shunga ko‘ra, Muhammad uylangan vaqtda 23 yoshda, Hadicha esa 28 yoshda bo‘lgan. Agar ularning olti farzand ko‘rganliklari 129 hisobga olinsa, Oyshaning ma’lumoti haqiqatga yaqin bo‘lishi ehtimoldan xoli emas. Muhammad uylanganidan keyin savdo ishlarini davom ettirish va mulkini ko‘paytirishga harakat qilsa-da, yashashdan eng asosiy maqsad Ollohga xizmat qilish deb hisoblagan. Mulkiy ta’minlanganlik unga diniy ishlar bilan muntazam shug‘ullanish imkonini bergan. 610 yilda Muhammad xudodan vahiy (xudoning xohish-irodasini ifodalaydigan «haqiqat»larni odamlarga mo‘jizaviy yo‘llar bilan yetkazish) kelayotganligini aytib, arablarni yagona xudo – Olloh atrofida birlashishga da’vat etgan va insonlarni Olloh irodasiga bo‘ysunishga chaqirgan. Ma’lumki, yagona Olloh to‘g‘risidagi g‘oya, unga imon keltirgan- larning birodarligini anglatadi. Muhammadning da’vatini qabul qilganlar o‘zaro hamkorlik, bir-biriga muhabbat, ezgulik va adolat qoidalari asosida birlashishni haqiqiy e’tiqod asoslari deb hisoblaganlar. Muhammad Ollohga imon keltirishga da’vat etishni boshlagan dastlabki davrlarda yangi din yaratishni da’vo qilmagan. Shunisi e’tiborga molikki, islom dini (arabchada islom – itoat etish, bo‘ysunish degan ma’nolarni anglatadi) tarqalishining dastlabki yillarida u Quddus shahri tomonga qarab sajda qilgan. Xristianlar va iudaizmga sig‘inuvchilarni birodarlar deb hisob- lagan. Yahudiylar dastlab Muhammadni mahdiy sifatida qabul qilgan bo‘lsalar-da, keyinchalik uning qarashlarini tanqid qilganlar. Diniy qarashlardagi ixtiloflar sababli iudaizm va xristianlar bilan ajralish yuz bergan. Muhammad o‘z tarafdorlarini barcha diniy marosimlarni arablarning siyosiy va diniy markazi – Makka shahriga qarab bajarishga da’vat etgan. Muhammadning da’vatkorlik faoliyati dastlab katta qiyinchiliklarga duch kelgan. Hatto eng yaqin qarindoshlari ham dastlab uning g‘oyasini qabul qilmaganlar. Muhammadning Makka shahridagi 12 yillik da’vatchilik faoliyati muvaffaqiyatsizlik bilan yakunlangan. Makka zodagonlari uning da’vatlaridagi ijtimoiy adolat, din ahlining birodarligi, boylarning kambag‘allar foydasiga xayriya qilishlari, sudxo‘rlikning qoralanishi, axloq normalariga amal qilish kabi g‘oyalarini qabul qilmagan. Bundan tashqari, shaharda shu davrgacha nufuzi baland bo‘lmagan hoshimiylar urug‘i vakilini payg‘ambar sifatida hukmron ummaviy zodagonlari qabul qila olmas edilar. Muhammadning da’vatchilik faoliyati bilan shug‘ullanishiga qarshi turli to‘siqlar mavjud bo‘lgan. 617 yilda unga da’vatchilik bilan faqat o‘z mahallasida shug‘ullanishiga ruxsat berilgan, ammo mahalladan tashqariga chiqishi qat’iyan man qilingan. 620 yilda Hadicha (xotini) va undan keyin 130 Abu Tolib (amakisi) vafot etgan. Yaqin kishilarining madadidan mahrum bo‘lgan Muhammadning hayoti xavf ostida qolgan va u shahardan chiqib ketishga qaror qilgan. U 622 yilda (taxminan 22 yoki 24 sentabrda) to‘siqlardan muvaffaqiyatli o‘tib, Yasribga (Madina) ko‘chgan. Muhammadning Yasribga ko‘chgan vaqti halifa Umar davrida musulmon hijriy taqvimining hisobiga asos sifatida qabul qilingan. Makka shahriga muxolif yasribliklar Muhammadni qabul qilganlar (Muhammadning onasi Amina aya asli yasriblik edi). Muhammadning da’vatlarini qabul qilgan yasribliklar ansorlar, Makkadan ko‘chib kelganlar muhojirlar deb yuritilgan. Yasribda muhojirlar va ansorlar musulmonlar jamoasi (arabchada «muslim» – bo‘yin eguvchi, o‘zini ollohga topshirgan) umma (ma’lum dinga e’tiqod qiluvchilar jamoasi)ga birlashgan. Musulmonlar Muhammadni payg‘ambar, diniy va dunyoviy hokimiyat rahbari sifatida tan olganlar. Muhammadning sharafiga Yasribga keyinchalik al-Madina (arabchada – Yüklə 489,79 Kb. Dostları ilə paylaş:
|