Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

muş külli miqdarda vəsaitin özünü doğrultmaması, 
istehsal xərclərinin şişirdilmiş hesablanması üsulları, 
təbii sərvətlərdən və iqtisadi resurslardan istifadə yo-
lundakı nöqsanları, ətraf mühitin qorunması və ekolo-
giya problemlərinə kifayət qədər qayğı göstərməmək 
kimi cəhətləri ciddi tənqid olunur. 
Hətta, inhisarları və oliqopoliyaları "cəmiyyətə, onun 
üzvlərinə xidmət etmək əvəzinə, insanları şirkətlərin ehti-
yaclarının xidmətçilərinə çevirdiklərini" iddia edənlər də 
vardır. Tanınmış mütəxəssislər qeyd edirlər ki, istehsalın 
"məqsədi cəmiyyətin tələbatlarının səmərəli ödənilməsi" 
olduğu halda, bu şirkətlərinin rəqabət mübarizəsi mühitin-
də "məqsəd-vasitə" anlayışlarının yeri prinsip etibarilə də-
yişdirilərək, əksinə "vasitə - məqsəd" şəklinə salınmış, yə-
ni məqsəd vasitəyə tabe edilmiş, yaxud "araba atdan qaba-
ğa keçirilmişdir”. 
İnhisarların tənqidçiləri yazırlar ki, dünya təcrübə-
sində 100 görkəmli kəşfin yandan çoxu (avtomat dəzgah-
lar, kondisionerlər, vertolyot, elektrik, teleqraf, insulin, 
kserokopiya, reaktiv mühərriklər və sairə) 
sərbəst rəqa-
bət şəraitində və müstəqil ixtiraçılar 
tərəfindən edilmiş-
dir. Oliqopoliyaların kəskin rəqabəti və texniki-texnoloji 
tərəqqi yolunda maşınqayırma, kimya, neft texnologiyası, 
avtomobil, elektron sənayesi sahələrindəki böyük nailiy-
yətlərinə baxmayaraq, qazanılmış bu elmi-texniki uğurla-
rın 2/3 hissəsi qeyri-oliqopoliya şirkətlərinin payına düşür. 
Bəzən belə fıkirlər irəli sürülür ki, müasir dövrün 
mürəkkəb və ziddiyyətli sosial-iqtisadi problemlərindən 
xilas olmaq üçün bəlkə yenidən geriyə, sərbəst rəqabət 
bazarı, "görünməz əl" prinsiplərinə qayıtmaq haqqında dü-

---

210 
şünmək lazımdır.... 
Lakin tarixin geriyə dönüşü olmur. Bütün nöqsan və 
çatışmazlıqlarına, kimlərinsə bəyənib-bəyənməməsinə bax-
mayaraq, bazar münasibətləri iqtisadi sisteminin konkret 
təsərrüfatçılıq fəaliyyətinin bir forması sayılan inhisarlar, 
oliqopoliyalar, hələlik daha səmərəli alternativ variantlar 
tapılmadığından yaşamalı, habelə təkmilləşməlidirlər. 
Deməli, oliqopoliyalar cəmiyyətin ümumi mənafeləri 
baxımından, bazar münasibətləri sisteminin ən səmərəli 
bir forması sayılmasa da, onların rəqabət bazarında öz 
mövqelərini hər cəhdlə qoruyub saxlamaq, mənfəətlərini 
yüksəltmək səylərinə baxmayaraq, çoxcəhətli fəaliyyətləri, 
şübhəsiz müasir inkişaf mərhələsində istər milli iqti-
sadiyyat çərçivəsində, istərsə də beynəlxalq miqyasda bü-
tövlükdə faydalıdır.