Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

104 
MÖVZU 6. 
 
CƏMİYYƏTİN İQTİSADİ SİSTEMİ 
 
a)
İqtisadi sistemin mahiyyəti və prinsipləri. 
b)
İqtisadi sistemin daxili quruluşu(strukturu). 
c)
İqtisadi sistemlərin təsnifatı (formaları, tipləri və mo-
delləri). 
a)
 
Sistem (sustem) sözünün yunancadan tərcüməsi 
müxtəlif hissələrdən ibarət tam, yaxud bütöv mənasını ve-
rir. 
İqtisadi sistem dedikdə təbiətin, cəmiyyətin və insan 
fəaliyyətinin qarşılıqlı əlaqəsi, habelə kompleksli surətdə 
inkişafı başa düşülür: Deməli, iqtisadi sistem təsərrüfat hə-
yatı hadisələrinin və prinsiplərinin inkişafı gedişini özündə 
əks etdirir. Bu baxımdan iqtisadi sistem konkret hər hansı 
bir cəmiyyətdə onun istehsal imkanlarına, ölkənin və əha-
linin maddi-mənəvi ehtiyaclarının ödənilməsi səviyyəsinə 
uyğun olmalıdır. Başqa sözlə iqtisadi sistem, cəmiyyət 
miqyasında iqtisadi əlaqələrin və insanların çoxcəhətli tə-
sərrüfat fəaliyyətinin ümumi ifadəsi (məcmu) olub, bütöv-
lükdə ölkənin, habelə əhalinin maddi-mənəvi tələbatları-
nın ödənilməsinə xidmət edir. 
İqtisadi nəzəriyyə elmində iqtisadi sistemə qısa və 
geniş təriflər verilir. Qısa tərifə görə «cəmiyyətdə əsas 
iqtisadi münasibətlər (mülkiyyət) və istehsalın (müəssisə-
lərin, birliklərin) təşkilati-hüquqi formaları bazasında ya-
ranmış prosesə iqtisadi sistem deyilir». Geniş tərifə görə 
«iqtisadi sistem - iqtisadiyyatın əsas probleminin həllinin 
təşkili və idarə olunmasına görə, mövcud resurslardan 

---

105 
(torpaq, kapital, əmək, sahibkarlıq fəaliyyəti) istifadə edə-
rək, cəmiyyətin, habelə onun üzvlərinin tələbatlarının ödə-
nilməsi prosesinə deyilir» 
Aydındır ki, müxtəlif tarixi dövrlərdə cəmiyyətin 
ehtiyacları və insanların tələbatlarını hərtərəfli təmin et-
mək üçün real imkanlar, konkret şərait eyni olmamışdır. 
Lakin istər qədim dövrlərdə, istərsə orta əsrlərdə, 
istərsə də müasir mərhələdə insan cəmiyyəti yaşayıb inki-
şaf etmək üçün hökmən istehsal etmiş, məhsulların böl-
güsünü həyata keçirmiş, mübadilə aparmış və nəhayət 
məhsullar, xidmətlər istehlak olunaraq, son məqsəd kimi 
reallaşdırılmışdır. 
Deməli, bütün iqtisadi sistemlər həmişə