Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

Pul tədiyyə (kredit) vasitəsidir.
Tarixən cəmiyyət-
də əmtəə istehsalı artdıqca, göstərilən xidmətlərin dairəsi 
genişləndikcə, daxili-xarici iqtisadi əlaqələr sistemi inkişaf 
etdikcə, tədricən həmin məhsul-xidmətlərin nağd pulla 
deyil, müəyyən şərtlərlə və müddətə kreditə (nisyə, möh-
lətə) satışına zərurət yaranır. Müasir bazar münasibətləri 
şəraitində müxtəlif maliyyə qurumları, banklar, kredit təş-
kilatları, fiziki və hüquqi şəxslər, hətta dövlətlər arasında 
borc verən (kreditor), habelə borc alan (borclu) problemi 
adi, gündəlik bir iqtisadi münasibətdir. Mütəxəssislərin 
hesablamalarına görə, hər gün dünyada müxtəlif səviyyə-
lərdə milyardlarla məbləğdə borc-kredit əməliyyatları hə-
yata keçirilir. ABŞ-da belə bir deyimin geniş yayılması da 

---

143 
təsadüfi sayıla bilməz ki, “ölkə və onun əhalisi kreditə - 
borca yaşayır”. Müəyyən istisnalarla, bu fikri müasir dün-
yanın istehsal-xidmət dairələrinin təsərrüfatçılıq fəaliyyə-
tinə və planetin əhalisinin həyat-yaşayış səviyyəsi tərzinə 
aid etmək olar. 
Əmtəə-xidmətlərin kreditə satışı zamanı pul öz təda-
vül vasitəsi rolunu, dəyər ölçüsü kimi ideal şəkildə, xəya-
lən yerinə yetirir. Lakin satılmış məhsulların, göstərilmiş 
xidmətlərin ödəniş vaxtı çatdıqda isə pul alıcıdan satıcıya 
keçərək, öz həqiqi hesablaşma rolunu oynayır. Pulun bu 
vəzifəsi, cəmiyyətdə kredit münasibətlərinin inkişafına ge-
niş meydan açmışdır. 
Pulun dünya rolu vəzifəsi
dedikdə, onun yalnız öl-
kə daxilində deyil, beynəlxalq aləmdə və xarici dövlətlərlə 
iqtisadi-ticarət əlaqələrində iştirakı nəzərdə tutulur. Müx-
təlif ölkələrin milli valyutaları xarici bazarlardakı alqı-
satqı münasibətlərində öz “milli libasını, geyimini”, yəni 
məxsus olduğu dövlətin pul vahidi nişanəsi olmasını bir 
tərəfə ataraq, qızıl və başqa valyutalara müəyyən nisbətdə 
iştirak edir, yaxud dəyişdirilir. 
Uzun müddət ərzində dünya bazarında pulun dünya 
rolu vəzifəsini qızıl yerinə yetirmişdir. Lakin beynəlxalq 
miqyasda istehsalın müxtəlif sahələrinin və xidmət dairə-
sinin əvvəllərə nisbətən surətli inkişafı, ölkələr arasındakı 
xarici ticarət dövriyyəsi həcminin durmadan genişlənməsi, 
qızılın məhdud miqdarı, bank əməliyyatlarının və köçür-
mələrinin çevikliyi, habelə rahatlığı, təhlükəsizliyi qızılın 
dünya pulu vəzifəsini yerinə yetirməsində ciddi problem-
lər yaratdı. 
Xüsusilə 1929-1933-cü illəri əhatə etmiş dünya iqti-
sadi böhranından sonra, beynəlxalq iqtisadi ticarət əlaqələ-

---

144 
rində, tədavül dairəsində hesablaşmalarda qızılla yanaşı, 
dollar və funt sterlinq kimi kağız pullardan istifadə olun-
ması təcrübəsi özünü doğrultmadığından, XX əsrin 70-ci 
illərindən etibarən qızıl rəsmi surətdə dünya pulu rolunu 
oynamır. Müasir dünyada 40 min tondan artıq qızıl müx-
təlif ölkələrdə dövlət ehtiyatı kimi saxlanılır və adi əmtəə 
kimi onun qiyməti, bazarda yaranan tələb-təklif qanunu 
əsasında formalaşır.