Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

əmtəələrin ümumi kütləsi onun ümumi dəyəri 
(qiyməti), pulun tədavül dairəsində dövretmə sürəti
ilə 
qarşılıqlı əlaqədə müəyyənləşdirməyi əsaslandırmışlar. 
Onların fikrincə, tədavül üçün lazım olan pulun küt-
ləsi (M), əmtəə qiymətləri cəminin (ƏQ), eyni adlı pul 
vahidlərinin (manat, dollar, funt sterlinq) dövriyyə sürə-
tinə (DS) olan nisbətinə bərabərdir. Deməli, 
Klassik iqtisadi nəzəriyyədə pul tədavülü qanunu 
adlandırılmış bu formulda tədavül dairəsindəki kredit 
(borc) əməliyyatları, qarşılıqlı ödənişlər və xarici ticarət 
əlaqələri nəzərə alınmamışdır. 
Sonralar pul kütləsinin miqdar nəzəriyyəsinə, onun 
tədavül dairəsindəki hərəkət sürətinə dair A.Marşall, 
C.Keyns və başqaları tərəfindən irəli sürülmüş yeni yanaş-

---

147 
malar, ABŞ iqtisadçısı İrvinq Fişerin (1867-1947) “Pulun 
alıcılıq qabiliyyəti” kitabında belə bir formulda veril-
mişdir: 
MV=PQ 
Burada M - pul kütləsi; V - pulun dövriyyə sürəti; P -
əmtəə və xidmətlərin qiyməti; Q - əmtəə və xidmətlərin 
kəmiyyət göstəricisi olduğundan, deməli onların hər biri 
ayrı-ayrılıqda belə tapıla bilər: 
Elmi-nəzəri cəhətdən neoklassik istiqamətin mövqe-
yini əks etdirən pulun bu miqdar nəzəriyyəsi, “mübadilə 
bərabərliyi, yaxud tənliyi” müəyyən qeyd-şərtlərlə bütün 
dünyada qəbul olunur. Həmin formullarda əmtəə-xidmət-
lərin həcminin və qiymətlərin artması ilə dövriyyədəki pul 
kütləsinin sürəti arasında nisbətlərin pozulmasının inflya-
siya üçün şərait yaratması ideyası, şübhəsiz aktual əhə-
miyyətə malikdir. 

---

148 
MÖVZU 9. 
 
İCTİMAİ İSTEHSAL VƏ ONUN ƏSAS AMİLLƏRİ
 
a)
İstehsal amillərinin təsnifatı. 
b)
İstehsal amillərinin qarşılıqlı əvəz olunması imkanları. 
c)
İstehsal amilləri ilə məhsulun həcmi arasındakı asılılıq.