va portlashining quyi chegara miqdori
65 g/m
3
dan past bo‘lganda portlashga xavfli
xisoblanadi.
Bundan tashqari chang yonuvchanligi va
portlashga moyilligi bo‘yicha 4-ta sinfga bo‘linadi,
ya’ni portlash xavfi bo‘yicha ikkita sinfga:
1-sinf: qo‘yi portlash chegara miqdori 15 g/m
3
gacha bo‘lgan portlovchi changlar;
2-sinf: qo‘yi portlash chegara miqdori 15 g/m
3
dan yuqori bo‘lgan portlovchi changlar.
Hamda alangalanib yonish bo‘yicha ikkita sinfga
bo‘linadi:
3-sinf: alangalanish harorati 250
0
Cgacha bo‘lgan
yonuvchi changlar;
4-sinf: alangalanish harorati 250
0
Cdan yuqori
bo‘lgan yonuvchi changlar.
Ba’zi yonuvchi changlarning yonish va portlash
quyi chegara miqdori quyidagicha. Masalan, un
changi- 30 g/m
3
, kraxmal changi- 40 g/m
3
, paxta
changi 65 g/m
3
dan yuqori,
yog‘och changi- 67 g/m
3
,
tamaki changi- 68 g/m
3
,
tosh ko’mir changi-114 g/m
3
yonuvchilarga, kanifol changi- 5 g/m
3
, oltingugurt
changi- 2,3 g/m
3
, shakar changi - 8,9 g/m
3
va
boshqalar portlovchilarga misol bo‘ladi.
Changlarni
yuqori
miqdroiy
alangalanish
chegaralari odatda etarli darajada baland bo‘lganligi
sababli, ishlab chiqarish sharoitida ularga etishib
bo‘lmaydi.
Yonuvchi suyuqliklarning yonish xavfi, odatda
ularning harorat ko‘rsatkichlari, kimyoviy tarkibi
hamda bug‘lanish xususiyatlari bilan belgilanadi.
Ba’zi engil alangalanuvchi suyuqliklarni chaqnab
portlashiga tashqi muhit haroratining ko‘tarilishi
sabab bo‘lishi mumkin. Yonuvchi suyuq moddalarni
o‘rab turgan muhit haroratining ko‘tarilishi tufayli,
ularning sirtida yonuvchi bug‘lar yig‘ilib qolishi va
tashqi issiqlik manbai ta’sirida, alangalanmasdan
portlashga moyil bo‘lgan holat yuzaga kelishi
mumkin. Ana shu holatni yuzaga keltiruvchi eng
kichik harorat, chaqnash harorati deb qabul qilingan.
Suyuqliklarning yonuvchanlik darajasi ularning
chaqnash haroratiga qarab belgilanadi va ikki toifaga
bo‘linadi. Ya’ni, chaqnash harorati 61
o
Cdan past
bo‘lgan suyuqliklar engil alangalanuvchi va yuqori
bo‘lganlari esa engil yonuvchi suyuqliklar turkumiga
kiritilgan. Ishlab chiqarishda, harorati chaqnash
haroratidan yuqori bo‘lgan muhitlarda, bu turdagi
suyuqliklarni qo‘llanilishi xavfli hisoblanadi. Davlat
xavfsizlik
me’zonida
ba’zi
engil
yonuvchi
suyuqliklarning
chaqnash
harorati
quyidagicha
berilgan: Atseton-1,8
0
C, benzol-15
0
C, benzin- 50
0
C,
solyarka –38
0
C, kerosin –28
0
C, skipidar –34
0
C,
toluol-6
0
C, ksilol –23
0
C, motor yonilg‘isi-70
0
C va
boshqalar.
Ormandi va Grevenlar tajribalarga tayangan
holda, har qanday yonuvchan suyuqliklarning xavfli
chaqnash harorati ularni qaynash harorati bilan
bog‘liqligini quyidagicha ifoda etishni taklif etganlar.
T
chaq
=0,736 T
qay
(5.5)
Masalan,
benzolni
qaynash
harorati
t
q
=+80,1
o
Cbo’lsa, uning absolyut qaynash harorati
T
qay
=273+80=353
o
K ga teng bo‘ladi. Chaqnash
haroratining
mutloq
qiymati
bolsa
T
chaq
=353·0,736=260
o
K yoki
t
chaq
=260−273=−13
o
C
bo’ladi.
Bug‘larda hosil bo‘lishi mumkin bo‘lgan
bosimni Tornton formulasi orqali aniqlab chaqnash
haroratini topish mumkin
P
ch
= P
u
/[1+ (N-1) 4,76]
(5.6)
bunda P
ch
- bug‘ning chaqnash haroratiga xos
bosimi, mm.sm.ust;
P
u
- bug‘ va havo aralashmasining umumiy
bosimi, mm.sm.ust;
N-1 g/mol. yonuvchi suyuqlikni yonishi uchun
zarur bo‘lgan kislorodning atomlar soni.
Masalan,
ma’lumki
havoning
bosimi
750mm.sm.ust. teng bo‘lganda, benzol – С
6
N
6
ni
havoda yonishini quyidagicha kechadi:
С
6
N
6
+7,5O
2
+ 79/21·7,5N
2
+ 6СO
2
+ 3N
2
O +
79/21·7,5N
2
,
bundan ko‘rinib turibtiki N=15. Demak,
P
ch
= P
u
/[1+ (N-1)4,76]= 750/(1+(15-
1)4,76)=11mm.sm.ust.ga teng bo‘ladi.
Dostları ilə paylaş: |