№1 Mavzu: Pedagogika fanlarini o’qitish metodikasining predmeti

 
 
 

---

125 
Мa’ruza bosqichlari 
1.Tashkiliy 
qisim 
Ma'ru
za ma
v
zu
si
b
il
an
b
o
g
'li
q
b
o
'l
ma
g
an
mas
al
al
ar
n
i e'
lo
n
q
il
is
h
y
o
k
i 
h
al
q
il
is
h
u
ch
u
n
ma'r
u
za 
b
o
sh
la
n
is
h
id
an
o
ld
in
amal
g
a 
o
sh
iri
la
d
i.
2.Talabalarn
ing diqqatini 
jalb qilish. 
3. Yangi 
mavzuni 
yoritishga 
tayyorgarlik. 
4. Kognitiv 
vazifalarni 
belgilash. 
5. Yangi materiallarni 
o'rgatish. Bu 
ma'ruzaning asosiy va 
eng uzun qismidir 
(kamida bir soat). 
6. Materialni 
mustahkamlash 
7. Mustaqil 
ta’lim va uyga 
vazifa berish 
Bu
t
in
g
lo
v
ch
il
ar
n
i q
izi
q
ti
ra
d
ig
an
va 
ij
o
b
iy
muno
sa
b
at
y
ara
ta
d
ig
an
b
ir 
n
ec
h
ta ibora
lar
n
i o'z 
ich
ig
a olga
n
ma'ru
zan
in
g
b
o
sh
la
n
is
h
i 
T
u
sh
u
n
ti
ri
sh
b
er
il
ad
i va i
n
d
iv
id
u
al
ele
me
n
tl
ar
n
i 
k
ir
it
is
h
tav
si
y
a et
il
ad
i. 
K
ey
in
g
i 
sem
in
ar s
h
u
as
o
sd
a tash
k
il
et
il
is
h
i 
ay
ti
la
d
i.
Ya
xshi
o'qit
uvc
hi m
a'r
uz
aning bu qi
smi
ni hec
h qa
chon e
'ti
borsiz
qoldi
rma
ydi. 
Must
ahka
ml
ash m
a'r
uz
ad
a xulos
alar
yoki qi
sqa
cha
takr
orla
shni
o'z
ichiga
ol
adi. Mus
tahka
ml
ash bosqi
chini
ng 
va
zifa
la
ri: * t
aqdim
e
ti
lgan ba
rc
h
a mate
ria
ll
ar um
uml
ashti
rila
di;
* 
sa
voll
ar be
rila
di;
* ke
yin
gi m
avz
u bil
an bog'lana
d
i;
*tala
ba
lar
ning 
sa
voll
ariga
j
avob be
rila
di;
* o’r
ga
nil
ga
n mate
ri
al qae
rda
ishl
ati
li
shi 
mum
kinl
igi
ni ko'rsa
ti
ladi
. 
Ma’ru
za re
jas
i, 
ad
ab
iy
ot
lar ro
'y
xa
ti
v
a ma'
ru
za 
ox
ir
id
a
jav
o
b
be
ra
d
ig
an
sa
v
o
ll
ar y
o
zi
b
o
li
sh
t
av
si
y
a etila
d
i.
Ma’ru
zac
hi
o
‘q
uv
d
as
tu
ri
da
gi
mu
hi
m ma’
lu
m
ot
lar, 
mu
ra
k
k
ab
f
ik
rl
ar maz
mu
n
in
i a
n
iq
la
b
, 
o
ch
ib
bera
d
i, 
faraz
lar m
o
h
iy
at
in
i 
iz
o
h
la
y
d
i, 
ta
la
b
al
ar 
o
ld
ig
a m
u
amm
o
lar 
qo
‘y
ad
i u
lar
ni
m
us
ta
qi
l fi
kr
la
sh
ga 
un
da
yd
i. 
Ushbu bosqichda
tala
ba
la
rning bil
im
lar
i har
aka
tg
a ke
lt
iriladi. 
B
uning uchun o'tga
n mate
ria
lni
qisqac
ha
e
slatil
adi ( oda
tda oldingi
ma'r
uz
aning m
av
zusi yo
ki natij
alar
i aytil
adi), ya
ng
i m
a'r
uz
a mav
zusi 
e'lon qi
li
na
di va ma
vz
uni
ng o’
ti
lgan ma
vz
u bil
an a
loqador
li
gi 
ko’r
sa
ti
ladi.

---

126 
Ma'ruza o'tkazishning umumiy metodik talablari 
1.
Ma’ruza mavzusini aniq rejalash va ko‘rish; 
2.
Ma’ruzani ilmiy informatsiyalarga boyitish; 
3.
Ma’ruzada fanning eng yangi yutuqlarini bayon etish; 
4.
Ma’ruza uchun o‘quv materialini puxta tayyorlash va uning 
mazmunini asosiy tushunchalar mohiyatini yoritishga qaratish; 
5.
Bayon etilayotgan o‘quv materialining darslikdagi izohini 
obyektiv baholash va qo‘shimcha ilmiy adabiyotlarni tahlil qilish 
hamda ulardan o‘z o‘rnida foydalanish. 
6.
Ma’ruzachi mavqeining aniqligi uning g‘oyaviy va ilmiy 
ishonchi hamda bu ishonchning ma’ruza mazmuniga, fikrlar bayonida 
ifodalanishi. 
7.
Umumiy va ilmiy bilimdonlik, erkin axbarotlarni bayon etishi. 
8.
O‘z o‘quv faniga ishtiyoq va ilmiy ijodga qiziqish 
9.
Diktorlik mahorati, bilimdonlik va fikrlar boyligi, bayon etish 
malakasiga ega bo‘lish ( ma’ruzada diqqatini turli obyektlarga 
taqsimlay olishi va uni butun mashg‘ulot davomida saqlay olishi, aqliy 
faoliyatini stimullash va h.k). 
10.
Nutq sifati: fikrni til orqali ifodalashi, nutqning yorqinligi, 
auditoriyada aniq eshitilishi, ifodali bayon etish. 
11.
Ma’ruza o‘qish tizimi: barcha kurs talabalarining o‘quv 
ma’lumatlarni to‘liq idrok qilish va ayrim yozuvlarni qayd qilish 
imkoniyatining yaratilishi 
12.
Talabalarga xayrixohlik bilan, munosabatda bo‘lish, 
munofiqlik, soxta obro‘ga ega bo‘lish izidan quvmaslik va h.k. 
13.
Yangi materiallarni o'rganish – bu ma'ruzaning yagona qismi 
emas, balki asosdir.
14.
Ma'ruza muayyan mantiq va tempga ega bo‘lishi kerak. 
15.
O'quv jarayonining yaxlitligini yaratish uchun har bir ma'ruza 
mantiqan avvalgi va keyingi bilan bog'lanishi kerak. 
16.
Faqat yangi mavzuni taqdim etish bilan emas, balki uni 
o'rganishning har bir bosqichi xulosa bilan yakunlanishi kerak. 
17.
O'qituvchi barcha talabalarning fikrini inobatga olishi kerak. 
Ularning faoliyatini doimiy ravishda aniqlashi lozim 
18.
Ma'ruzani o'qiyotganda, darslikning tegishli sahifalari yoki 
xatboshilariga murojaat qilish kerak. 

---

127 
19.
Ma’ruza matni, darslik va taqdimotni so‘zma-so‘z o‘qib 
bermaslik, balki keltirilgan materialni mazmunini tushuntirib berish. 
Seminar va amaliy mashg‘ulotlar 
Oliy 
o‘quv 
yurtlarida, 
pedagogik 
fanlarini 
o‘qitishda 
qo‘llaniladigan o‘qitish shakllarining yana bir shakli seminar 
mashg‘ulotidir. Agar ma’ruza katta patok (oqim)da o‘tkazilsa, seminar 
mashg‘uloti alohida guruhda o‘tkaziladigan o‘quv ishlarining bir shakli 
hisoblanib, talabalar o‘quv-biluv faoliyatlari, mustaqil bilim olishlari, 
ijodiy fikr yuritishlarini yo‘lga qo‘ya oladigan o‘qitish shakli 
hisoblanadi. Shuning uchun ham u oliy ta’lim maktabida olib 
boriladigan o‘qitish shaklining o‘ziga xos bir shakli hisoblanadi. 
Seminar (lotincha seminarium) olimlarning muayyan ilmiy soha 
bo‘yicha ma’lumotlarni muhokama qilishning dastlabki shakli bo‘lgan. 
Keyinchalik 
ilmiy 
faoliyatlardan 
o‘quv jarayoniga ko‘chib, 
talabalarning ishchanligi, bilim darajasi fanga qiziquvchanligi, 
xarakteri, psixologiyasiga xos tomonlari aniqlash shakliga aylandi, 
hozirgi kunda seminar mashg‘uloti suhbat, ma’ruza bo‘yicha fikr 
almashish, rolli o‘yinlar shaklida o‘tkazish nazarda tutilgan. 
Mashg‘ulotni seminar, ma’ruzada o‘tkazilishining muhim tomoni 
shundaki, unda o‘qituvchi ham talaba ham puxta tayyorgarlik ko‘radi. 
Har ikkala faoliyat egasi, manbalar bilan ishlash, seminar rejasida 
ko‘rsatlgan savollarga javoblar topishda asosiy va qo‘shimcha 
adabiyotlar bilan tanashib chiqishlari lozim bo‘ladi. Seminar 
mashg‘ulotida o‘qituvchi va talaba mavzu bo‘yicha aniq rejani, uni hal 
qilish manbalarini o‘rganib, matn tayyorlaydilar, so‘zga chiqib 
fikrlarini asoslaydilar. Ma’ruza jarayonida o‘rganilgan nazariy 
ma’lumotlarning haqqoniyligini dalillash uchun imkon beradi. 
Oliy ta’limda pedagogika turkum fanlaridan o‘tkazilayotgan 
seminar mashg‘ulotlari shundan dalolat bradiki, talabalar seminar 
mashg‘ulotiga tayyorgarlik kursi jarayonida buyuk pedagoglar
asarlarini, pedagogika nazariyasi va tarixi ma’lumotlarni chuqur va 
ongli ravishda o‘zlashtirilishiga majbur bo‘ladilar va shundagina 
mavzuga doir masalalarning aniq egallaydilar, muhokamaga faol 
ishtirok etadilar. 
Seminar mashg‘ulotlarining yana bir ahamiyatli tomoni shundaki, 
unda jonli muloqot amalga oshadi, qarama-qarshi ziddiyatli fikrlar 
to‘qnashuvi, ularni talabaga muvofiq hal etish ishlari yo‘lga qo‘yiladi. 

---

128 
Shuning uchun seminar olib boruvchi o‘qituvchi auditoriyaga jonli 
muloqotni, bahs-munozara ishlarini, o‘z nuqtai nazarini dalilash, 
o‘zgalar fikrini tinglay olish, muhokamaga kirishish yo‘llarini aniq 
tanlashi lozim. Mashg‘ulotning yakunida o‘qituvchi umumiy xulosa 
yasab, seminar mashg‘ulotining borishi, ishtirokchilar faolligi yoki 
passivligini alohida qayd etib, navbatdagi seminar mashg‘ulotini 
o‘tkazish haqida tavsiyalar berish, o‘ylab ko‘rish, fikrlarni yanada 
to‘ldirish uchun savollar, masalalarni ilgari surish, maslahatlar berish, 
adabiyotlar ro‘yxatini e’lon qilishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. 
Ma’ruza materiallarini chuqurroq o‘zlashtirish, o‘rganilgan 
pdagogik ma’lumotlarni amalda qo‘llay olish malakasini shakllantirish 
maqsadida