D. R. Djurayev, A. A. Turayev, sh sh. Fayziyev, B. A. Hikmatov

7.5-rasm. Gisterezis halqasi. 
B=f(H) bir qiymatlimas funksiya va magnit gisterezis namoyon bo’ladi, 
ferromagnit moddada magnit induksiyasining moddaning oldingi magnit 
holatlaridan kelib chiqadigan kuchlanganlikning berilgan qiymatlariga bog’liq 
hodisasi tushuniladi. Ferromagnit material magnitlanishida domenlar tashqi 
maydon kuch chiziqlari bo’yicha orientasiyalanadi (buriladi). Tashqi magnit 
maydon kuch chiziqlarining yo’nalishi o’zgarganda (modda qayta magnitlanganda) 
domenlarning orientasiyasi o’zgaradi. Ma’lumki, domenlarning burilishi uchun 
energiya sarf bo’ladi. Bu energiyaga gisterezisdagi isrofi deyiladi. Gizterezisdagi 
isrof qancha katta bo’lsa, qayta magnitlanish chastotasi shuncha katta va magnit 
material. Og’irligi shuncha katta bo’lishini tushunish qiyin emas. Batafsil 
tekshirishlar shuni ko’rsatdiki, gisterezisdagi isrof yana gisterezis xalqasi yuziga 
proportsionaldir. Elektr mashina va transformatorlarda gisterezisdagi isrofnni 
kamaytirish maqsadida gisterezis halqasi shunda ensiz, ya’ni grafikda xalqaning 
ikki tarmog’i qarib ustma-ust tushadigan materiallarni qo’llaydi. Bunday hollarda 
material o’rtacha namuna egri chizig’i bilan xarakterlanadi, bunga magnitlanish 
egri chizig’i deyiladi. 

---

171 
7.6-rasm. Gisterezis magnitlanish egri chizig’i. 
Ensiz gisterezis halqasiga ega bo’lgan materiallarga yumshoq magnit 
materiallar deyiladi. Keng gisterezis halqasiga ega bo’lgan qattiq magnit 
materiallar doimiy magnitlar yasashda, magnit tovush yozish uchun lentalarda 
hisoblash texnikasida va h. k. qo’llaniladi. Ko’p hollarda gisterezis halqasining 
shakli muhim rol o’ynaydi. To’g’ri burchakli halqaga ega bo’lgan materiallar keng 
qo’llanilmoqda. Yumshoq magnit matariallar qatoriga kiradi: elektrotexnik po’lat, 
elektrolitik temir, permalloy, cho’yan. Qattiq magnit materiallardan kobaltli po’lat, 
platino-temir va platino-kobalt qotishmalari, shular qatorida alni, alniko, magniko
tipidagi qotishmalar ham keng tarqalmoqda.

---

172