Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»
Yüklə 4,54 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
244 K.Marks o‘zining ko‘p sonli asarlarini, jumladan, hayotining mazmunini tashkil etgan “Kapital”ni yozdi. K.Marksning iqtisodiy konsepsiyalari asosan uning ushbu mashhur asarida berilgan. Uning bu asari to‘rt tomdan iborat bo‘lib, birinchi tom 1867-yili nashr etildi, ikkinchi va uchinchi tomlar K.Marks o‘limidan keyin F.Engels tomonidan (ikkinchi tom 1885-yil, uchinchi tom 1894-yil) chop etildi. To‘rtinchi tom tugallanmasdan qolib ketdi. Unda K.Marks siyosiy iqtisod tarixini ko‘rib chiqmoqchi bo‘lgan. Kapital ishlab chiqarish jarayoni «Kapital»ning birinchi tomining mazmunini tashkil etadi. Ikkinchi tomda kapitalning muomala jarayoni tadqiqot etiladi. Uchinchi tomda yaxlit olingan kapitalistik ishlab chiqarish jarayoniga tavsif beriladi. To‘rtinchi tom («Qo‘shimcha qiymat nazariyasi») iqtisodiy ta’limotlar tarixiga bag‘ish- langan. K.Marks «Kapital»ga yozgan so‘z- boshida: «Asarimning tub maqsadi hozirgi zamon jamiyati, ya’ni kapitalistik jamiyati harakatining iqtisodiy qonunini ochib berishdir», – deydi. Ushbu tarixiy jihatdan muayyan jamiyatning ishlab chiqarish munosabatlarini va bu munosabatlarning paydo bo‘lishini, taraqqiy qilishini va tanazzulga yuz tutishini ko‘rsatib berish K.Marks iqtisodiy ta’limotining mazmunidir. Kapitalistik jamiyatda tovar ishlab chiqarish umumiy tus olgan, shu sababli K.Marksning tadqiqoti ham tovarni tahlil qilishdan boshlanadi. Qiymat nazariyasi. Marks ta’limotiga binoan, har bir tovarning qiymati uni ishlab chiqarishga sarflangan ijtimoiy zaruriy mehnat bilan o‘lchanadi . Bir turdagi tovarni ishlab chiqarish uchun turli miqdorda mehnat sarflanadi. Buning natijasida tovarlar har xil individual qiymatga ega bo‘ladi. Lekin qiymat o‘zida ijtimoiy mehnatni mujassamlashtirganligi sababli, uning miqdori individual mehnat sarflari bilan emas, balki ijtimoiy zarur mehnat bilan o‘lchanadi, ijtimoiy zarur ish vaqti bilan belgilanadi. «Iste’mol qiymatiga ega bo‘lgan qiymat miqdori, – deb yozadi K.Marks, – uni ishlab chiqarish uchun kerak bo‘lgan ijtimoiy zarur mehnat miqdori bilangina , ya’ni Karl Marks (1818-1883) 245 ijtimoiy zarur ish vaqti bilangina belgilanadi . Har bir ayrim tovar o‘z jinsidan bo‘lgan tovarlarning faqat o‘rtacha nusxasi sifatida ahamiyatga egadir». Ijtimoiy zarur ish vaqti me’yoriy ishlab chiqarish sharoitida va muayyan jamiyatdagi mehnat malakasi va intensiv-ligining darajasi o‘rtacha bo‘lgan sharoitda biron-bir tovar tayyorlash uchun sarflanadigan vaqtdir . Ushbu tushunchalar yordamida qiymat qonuni shakllanadi: almashuv jarayonida (ekvivalent ekvivalentga singari) tovarlar o‘zining qiymati bo‘yicha ayirboshlanadi (Ularda mujassamlashgan ijtimoiy zarur ish vaqti bo‘yicha). K.Marksning tasdiqlashicha, har qanday jamiyatda qiymat qonuniga amal qilmagan ayirboshlashning bo‘lishi mumkin emas. Qiymat esa, yuqorida qayd qilib o‘tganimizdek, ayni jamiyatda o‘rtacha mehnat sarflari bilan o‘lchanadi. Bu ayirboshlanadigan tovarlarni taqqoslashning yagona o‘lchovi mehnat ekanligini bildiradi. Tovarlarning foydaliligi bunday umumiy o‘lchov bo‘la olmaydi, negaki ular miqdor jihatidan taqqoslanmaydi. K.Marksning qiymat nazariyasining D.Rikardoning qiymat nazariyasidan farqlanishiga e’tibor berish zarur. D.Rikardo tovarlarning nisbiy qiymati to‘g‘risida so‘z yuritadi: A va B tovarlar bir-biriga ayirboshlanadi, chunki ularni ishlab chiqarish taxminan bir xil mehnat sarflarini taqozo etadi. K.Marksda esa qiymat tovarga xos obyektiv xususiyatdir. Yüklə 4,54 Mb. Dostları ilə paylaş:
|