Navoiy innovatsiyalar instituti «tasdiqlayman»

K.Grendjer 
(1934 - 2009.) 
15.6.
 
NOBEL MUKOFOTIGA SAZOVOR MAKROIQTISODIY 
NAZARIYALAR 
 
K.Grendjer va R.Engl vaqtli qatorlar tahlili usullari. 
8-oktabr 
2003-yil Shvetsiya Qirollik akademiyasi 10 million Shvetsiya kronini 
(1,3 mln. dollar) Nobel mukofotini iqtisodiy ma’lumotlarni statistik 
tahlili usullarini ishlab chiqqanliklari uchun ikki olimga, ya’ni angliyalik 
Klayn Grendjer va Amerikalik Robert Englga beridi. 
Iqtisodiy beqarorlik sharoitida bu ikki olimning nazariyalari juda 
zarur hisoblaniladi, chunki, ular mavjud iqtisodiy 
ma’lumotlar 
asosida 
ilmiy 
gipotezalarni 
baholash va kelajakni bashoratlash imkonini 
beradigan 
konsepsiyani 
yaratishdi. Nobel 
ko‘mitasi hisobotida aytilishicha ularning ushbu 
modellari narxning, foiz stavkasining, aksiya 
narxining rivoj-lanish tendensiyasini, umuman 
moliyaviy 
bozor 
tizimini 
tahlilida 
katta 
ahamiyatga ega. Ularning kashfiyoti moliyaviy 
bozordagi tebranishlarni, o‘zgarishlarni prognozlashtirish imkoniyatini, 
moliyaviy tavakkalchilikni amalga oshirishga yordam beradi. 
K.Gendjer statistik usullar orqali vaqtli qatorlarni qo‘llash absolut 
natijaga erishish uchun juda zarur ma’lumotlarni beradi degan. Bunda 
dinamik qatorlar vaqtlar oralig‘ida o‘zgarmas bo‘lishi mumkin, bu esa 
statistik xulosalar berishda qulaylik beradi. Bu xodisa Grendjer 
tomonidan kontegratsiya degan nomni oldi. 
R.Engl statistik modellashtirishda vaqtli o‘zgarishlarni volativligi 
usulini rivojlantirdi. Uning bu modeli moliyaviy bozorlarda aktivlarni 
baholashda va investitsiya portfeli tavakkalchiligini aniqlashda juda 
zarur g‘oya bo‘lib chiqdi. 
Volativlik tasodifiy xato davri, ya’ni kutilayotgan xatolikni 
xarakterlab beradi. Standart bo‘lgan statistik modellarda ma’lum bir 
davrda xatolik o‘zgarmas ko‘rinishga ega bo‘ladi. Engl tasodifiy og‘ish 
ehtimoli iqtisodiy statistik modelda boshlang‘ich yuzaga kelgan xatolik 
tufayli bo‘ladi, ya’ni birlamchi kichik og‘ish keyinchalik katta og‘ishga 
olib kelishi mumkinligini aytadi. 
Grendjer Klayv 
(1934–2009-y.y.) angliyalik iqtisodchi, San Diego, 
AQSH Kaliforniya universiteti sharafli professori. 1959-yili 

---

380 
Engl Robert (1942) 
Nottingem universitetini tamomlagan. Qisqa va uzoq muddatli davrlarda 
nazariy va tahliliy modellar sohasi bo‘yicha mutaxassis. Gendjer 
mehnatining mahsullari qatorida “umumiy o‘zgaruvchilar nazariyasini 
ishlab chiqish” va “moliyaviy bozorlar o‘zgaruvchanligini 
rivojlantirish”ni ko‘rish mumkin.