O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi

Tayanch so’z va iboralar:
xalqaro savdo, xalqaro ayirboshlash nazariyalari, 
mutlaq afzallik nazariyasi, nisbiy afzallik nazariyasi, omillar nazariyasi 
 
Nazorat savollari 
1. Xalqaro savdoni rivojlantirishning ob’ektiv va sub’ektiv sabablari 
nimalardan iborat? 
2. A. Smitning «Mutlaq afzallik» nazariyasi kamchiligi nimada ko’rinadi? 

---

169 
3. «Nisbiy afzallik» nazariyasining mohiyatini tushuntirib bering. 
4. Xeksher-Olinning neoklassik kontseptsiyasini izohlab bering. 
 
Mavzuga oid masalalar 
1. Rossiya 360 ekskavator va 2400 traktor, Ukraina esa 160 ekskavator va 
800 traktor ishlab chiqarishadi. Agar Rossiya faqat ekskavator ishlab chiqarganda, 
ularning hajmi yiliga 600 donani, agar faqat traktor ishlab chiqarganda, ularning 
hajmi yiliga 6000 donani tashkil etardi. Mos ravishda Ukraina yo 200 ekskavator 
yoki 4000 traktor ishlab chiqarishi mumkin. Bu mahsulotlar ishlab chiqarishda 
qaysi mamlakat mutloq va nisbiy afzallikka ega? Ikkala mamlakat uchun 
ixtisoslashuv qanday manfaatlarni beradi? 
* * *
2. O’zbekiston va Qozog’iston ikkita tovar ishlab chiqarishadi - shakar va 
avtobuslar. Bu mahsulotlarga ketgan xarajatlar quyidagicha: 
1 
tonna 
shakarga 
ketgan sarf - xarajatlar 
1 avtobusga ketgan 
sarf - xarajatlar 
O’zbekiston 
200 
600 
Qozog’iston 
600 
600 
Bu mahsulotlar ishlab chiqarishda qaysi mamlakat mutloq yoki nisbiy 
afzallikka ega? Erkin savdo sharoitida O’zbekiston va Qozog’iston qaysi tovarlarni 
eksport va import qilishadi? O’zbekiston va Qozog’iston o’rtasidagi erkin savdo 
sharoitida jahon narxlarning nisbati qaysi darajada o’rnatiladi? 
* * *
3. 
Jadvalda A va B mamlakatlardagi bozorlarning tavsifi berilgan (P - 
narx, Q
d
- talab, Q
s
- taklif). Shu ma’lumot asosida erkin savdo sharoitidagi X 
tovarning jahon narxini aniqlang. Mamlakatlardan qaysi biri X tovarni eksport 
qiladi, eksport hajmini aniqlang. 
A mamlakat
B mamlakat 
P 
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
Q
d
5 4 3 2 1 
6 5 4 3 2 
Q
s
2 3 4 5 6
5 6 7 9 10 

---

170 
* * *
4. A mamlakatda bir kunda 12 uyali telefon yoki 2 musiqa markazi ishlab 
chiqarilishi mumkin. B mamlakatda esa bir kunda 4 uyali telefon yoki 8 musiqa 
markazi ishlab chiqarilishi mumkin. ¡uyidagi savollarga javob bering: 
a) Savdo bo’lmagan sharoitda ikkala mamlakatdagi nisbiy narxlarni 
aniqlang; 
b) Savdo munosabatlari o’rnatilganda ikkala mamlakat nimani eksport 
qiladi; 
v) Mamlakatlar o’rtasida savdo munosabatlari o’rnatilgandan keyin jahon 
narxlari qanday chegaralarda o’zgaradi; 
g) Faraz qilaylik erkin savdo o’rnatilishdan oldin A mamlakatning bir kunlik 
ishlab chiqarish hajmi 8 uyali telefon va 0,5 musiqa markaziga teng edi. B 
mamlakatning ishlab chiqarish hajmi mos ravishda 1 uyali telefon va 6 musiqa 
markaziga teng. Har bir mamlakatning nisbiy afzallik asosida ixtisoslashuvi 
natijasida ikkala mahsulotning umumiy ishlab chiqarish hajmi qanchaga oshadi. 
* * *
5. Jadvalda O’zbekiston va Janubiy Koreyadagi kalkulyatorlarga bo’lgan 
talab va taklif to’g’risida ma’lumot berilgan. 
a) 
tashqi savdo yo’qligida ikkala mamlakatda muvozanat narxlar va 
bozordagi mahsulot hajmi qanday bo’ladi? 
b) 
Tashqi savdo o’rnatilgandan keyin kalkulyatorlarning jahon bozorida 
muvozanat narxi qanday bo’ladi? 
v) qaysi mamlakat va qay miqdorda kalkulyatorlarni eksport qiladi?