Mərhələləri İqtisadiyyat və iqtisad elmi
Milli iqtisadiyyat. Qarışıq iqtisadi sistem və onun modelləri
Yüklə 0,62 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
5. Milli iqtisadiyyat. Qarışıq iqtisadi sistem və onun modelləri.
Milli iqtisadiyyat, yaxud milli iqtisadi sistem – ölkənin iqtisadi sistemidir ki, bu da amillərin (daxili Milli iqtisadiyyat və xarici, iqtisadi və qeyri-iqtisadi) bütün kompleksini və onun inkişaf və fəaliyyət məqsədlərini əks etdirir və onlarla şərtləndirilmiş ümumi iqtisadi qanunauyğunluqların reallaşma xüsusiyyətlərindən ibarətdir. Milli iqtisadiyyatın inkişaf və fəaliyyətinin spesifik amillərinə təbii-iqlim, iqtisadi- coğrafi, texnoloji, sosial-mədəni xarakterli amilləri aid etmək lazımdır. Onlar, bir qayda olaraq, sabitlik və uzunmüddətliliklə fərqlənir və sürətli dəyişikliklərə məruz qalmırlar. Onların nəticələri iqtisadiyyat və ictimai məhsulun bu və ya digər strukturu, mülkiyyətin bu və ya digər strukturu, dövlətin bu və ya digər rolu, iqtisadiyyatın xarici aləmə açıqlığının bu və ya digər dərəcəsi, cəmiyyətdə sosial ədalətin bu və ya digər şəkildə anlaşılması, iqtisadi siyasətdə bu və ya digər prioritetlər və i.a.-dır. Milli iqtisadiyyat hər hansı bir təsərrüfat forması, formasiya ilə və ya sənaye inkişafının dərəcəsi ilə əlaqədar deyil. O, daha çox bu və ya digər lokal sivilizasiyasının xüususiyyətlərinin iqtisadi ifadəsi olaraq, cəmiyyətin müxtəlif inkişaf mərhələlərində həyata keçirilir. İqtisadi cəhətdən inkişaf etmiş dövlətlərin müasir şəraitdə milli iqtisadiyyatı qarışıq iqtisadiyyatın milli modelləri formasında çıxış edir. İki son əsrin hüdudunda meydana çıxan və sonralar geniş yayılan qarışıq iqtisadiyyat ideyaları sosial-iqtisadi həyatda xüsusilə müharibədən sonrakı dövrdə güclənən real dəyişiklikləri əks etdirirdi. Bu dəyişikliklər bazarla iqtisadiyyatın dövlət tərəfindən tənzimlənməsinin, xüsusi sahibkarlıq və sosiallaşma prosesinin qarşılıqlı təsir formalarının mürəkkəbləşməsində, eləcə də postsənaye (postiqtisadi) özüllərin ictimai sistemlərin strukturuna getdikcə daha nəzərəçarpacaq dərəcədə nüfuz etməsində təzahür edirdi. «Qarışıq iqtisadiyyat» termininin özünün birmənalı şərhi yoxdur. Onun ilk və ən geniş yayılmış şərhi iqtisadiyyatın (xüsusi və dövlət) müxtəlif bölmələrinin uyğunlaşmasına va mülkiyyət formalarının müxtəlifliyinə istinad edir. Keynsçilikdən təkan alan ikinci mövqe bazar (bazar mexanizmini) və dövlət tənzimlənməsinin uyğunluq problemini ön plana çəkir. Müxtəlif sosial- islahatçı cərəyanlarla təşəbbüs əldə edən üçüncü mövqe kapitala (xüsusi sahibkarlıq) sosiallığın (ictimaisosial zəmanətlərin) uyğunlaşmasına əsaslanır. Nəhayət, daha birn mövqe müasir cəmiyyət strukturunda iqtisadi və qeyri-iqtisadi zəminlərin nisbəti probleminə diqqəti cəlb edir. Müasir şəraitdə qarışıq iqtisadiyyatın göstərilən şərhləri biri-birinə zidd deyil: onlar yalnız inkişaf etmiş iqtisadiyyatın müasir tipinin forma-əmələgətirməsinin bir neçə xətlərinin mövcudluğunu və onların vəhdətini əks etdirir. İnkişaf etmiş ölkələrin qarışıq iqtisadiyyatı bu gün göstərilən parametrlərin eyni zamanda uyğunluğudur, məhz iqtisadiyyatın xüsusi və dövlət bölmələrinin, bazar və dövlət tənzimlənməsinin, kapitalist elementləri və həyatın sosiallaşdırılması, iqtisadi və qeyri-iqtisadi zəminlərin uyğunluğudur. İqtisadiyyatın qarşılıqlığı onun tərkibində nəinki müxtəlif struktur elementlərinin mövcudluğunu, həm də real iqtisadiyyatda onların uyğunluğunun konkret formalarının əmələ gəlməsini xarakterizə edir. Buna misal xüsusi dövlət səhmdar müəssisələri, dövlət orqanlarının xüsusi firmalarla müqavilə sazişləri, sosial tərəfdaşlıq və i.a. ola bilər. Qarışıq iqtisadiyyatın modelləri. Amerika modeli– xüsusi mülkiyyətin, bazar rəqabət mexanizminin, kapitalist motivasiyalarının üstün rolunu, eləcə də sosial diferensiasiyanın yüksək səviyyəsini nəzərdə tutan liberal bazar – kapitalist modelidir. Alman modeli – rəqabət zəminlərinin genişləndirilməsini bazar və kapital qüsurlarını yumşaldan sosial infrastrukturun yaradılması, sosial siyasət subyektlərinin çoxtəbəqəli institusional strukturunun 15 formalaşdırılması ilə əlaqələndirən sosial bazar təsərrüfatı modelidir. İsveç modeli,onun klassik şəklində – gəlirlərin geniş şəkildə yenidən bölüşdürülməsinə və müxtəlif «sərbəst assosiasiyaların» yaradılmasına əsaslanan sosial zəmanətlərin yüksək səviyyəsi ilə səjiyyələnən sosial modelidir. Yapon modeli – kapital yığımının əlverişli imkanlarının iqtisadi inkişafın proqramlaşdırılması, struktur, investisiya və xarici iqtisadi siyasət sahəsində dövlət tənzimlənməsinin fəal rolu və korporativ (firmadaxili) zəminin xüsusi sosial əhəmiyyəti ilə birləşdiyi tənzimlənən korporativ kapitalizm modelidir. Yüklə 0,62 Mb. Dostları ilə paylaş:
|