Vii bob. Tashqi siyosatning konstitutsiyaviy asoslari l-§. Tashqi s iy o s a t yuritish davlatn in g muhim va zifa si

2-§. Fuqarolik tushunchasi. Yagona fuqarolik
S h a x sn in g huquqiy holatini aniqlashda fuqarolik muhim omil 
ekanligi e’tirof etilgan qoida.
H ar qanday m am lak a td a, jum ladan, 0 ‘zbekistonda yashovchi 
aholining asosiy qismi O 'zbekiston fuqarolaridan iborat bo'lib, aho- 
lining m a’lum qismi O 'zbekiston fuqarosi bo'lm asligi mumkin. 
U lar O 'zbekistonda turli sabablar bilan y ash ay o tg an , ishlayotgan, 
o'qiyotgan, safarga kelgan, xorijiy m a m la k a tla r fuqarolari yoki 
fuqaroligi b o 'lm agan s h a x s la r bo'lishi m um kin.
Shaxs m a ’lum davlatga m a n su b bo'lsagina u fuqaro hisobla­
nadi. Bu tegishli hujjatlar orqali rasmiylashtiriladi.
Fuqarolik — K onstitutsiyaviy institut. U n in g asoslari Konsti­
tutsiyada belgilangan.
K onstitutsiyaning VI 
bobi 
“Fuqarolik” 
deb 
nomlangan. 
O 'zbekiston Respublikasining b u tu n hududida yagona fuqarolik 
o'rnatiladi.
O 'zbekiston Respublikasining fuqaroligi, u ng a qanday asoslar- 
da ega bo'lganlikdan q a t’i nazar, h am m a u chun tengdir.
130
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Q oraqalpog'iston Respublikasining fuqarosi ayni vaqtda 0 ‘zbe- 
kiston Respublikasining fuqarosi hisoblanadi” (Konstitutsiyaning 
21-moddasi).
Shu moddada fuqarolikka ega bo'lish va uni yo'qotish asoslari 
hamda tartibi qonun bilan belgilanadi, deb ko'rsatilgan. Shunga 
asosan, 0 ‘zbekistonda fuqarolik masalalari “O'zbekiston Respub­
likasining “ fuqaroligi to ‘g ‘risida”g i l 1992-yil 2-iyul Qonuni bilan 
tartibga solinadi. Q o n u n n in g 1-moddasida fuqarolikning huquqiy 
tushunchasi berilgan bo'lib, unga asosan, - O'zbekiston Respub­
likasining Fuqaroligi shaxs bilan davlatning doimiy siyosiy-huqu- 
qiy aloqasini belgilaydi, bu aloqalar uiarning o'zaro huquqlari va 
burchlarida ifodalanadi. Demak, fuqarolik shaxsning davlatga 
huquqiy mansubligi va uning natijasida fuqaro - shaxs bilan 
davlat o'rtasida m a ’lum munosabat, o'zaro huquq va burchlar v u ­
judga keladi.
O 'zbekistonda yakka fuqarolik o'rnatilgan, yakka fuqarolik­
ning siyosiy aham iyati ham katta. Fuqarolik shaxs bilan davlat 
o'rtasida siyosiy m unosabatlarni vujudga keltiradi. Fuqarolik nati­
jasida shaxs m a ’lum huquq va erkinliklarga ega bo'libgina qolmay, 
ma’lum burchlarga ham ega bo'ladi. Natijada shaxsning davlat 
oldidagi m a s ’uliyati oshadi.
M a ’lum m am lakatlarda yashovchi hamma kishilar, albatta, 
fuqaro deb qaralmasligi kerak, mamlakatda yashovchilar aholi 
bo'lishi mumkin. Aholi tarkibiga fuqaroligi bo'lmagan shaxslar 
hamda chet el fuqarolari ham kiradi. Uiarning huquqiy holatida 
sezilarli tafovutlar mavjud. Shaxsning ma’lum davlatda yashashining 
o'zigina uni fuqaro deb hisoblashga asos bo lmaydi, shaxs fuqaro 
bo'lishi uchun shaxs bilan davlat o'rtasida alohida munosabatlar 
mavjud bo'lishi kerak. Fuqarolik davlat bilan shaxs munosabat- 
larining alohida tartibda amalga oshishini taminlaydi. Umumiy 
asosda davlat qonun yo'li bilan kim shu davlatning fuqarosi hisob- 
lanishini, fuqarolikka ega bo'lish, uni yoqotish asoslari va tartibini 
belgilab qo'yadi. H ar bir shaxsning fuqaroligi alohida hujjatlar bi­
lan rasmiylashtiriladi. O'zbekistonda bunday hujjat shaxslarning
1 O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengasliining Axborotnomasi, 1992-yil, 9-son, 338-modda.
10
1
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

pasportidir. Fuqarolik sh ax s bilan d av latn in g barqaror munosabat- 
larini v ujudga keltiradi.
Fuqaro va davlat m u nosabatlarini belgilashda xalqaro huquq 
norm alari ham e ’tirof etiladi. O 'zbekistonda fuqarolikni quyidagi- 
cha xarak terlash m um kin.
0 ‘zbekistonda yakka fuqarolik e ’tirof etilgan. Konstitutsiya va 
q onunda bu m u s ta h k a m la n g a n . O 'zbekiston fuqarolari O'zbekiston 
fuqaroligidan ch iq m asdan turib boshqa m a m la k a tla rn in g fuqaro- 
ligini qabul qilishi m u m k in em as va aksincha.
O 'z bekistonda fuqarolik tenglikka aso slan g an , y a’ni fuqarolik- 
ka eg a bo'lish qanday asoslarda bo'lm asin (tug'ilish bilan bo'ladimi, 
keyinchalik fuqarolikka o 'tg an m i) ular h a m m a sohada tengdir.
O'zbekistonda fuqarolikka ega bo'lish ochiq va erkinlikka asos- 
lanadi. Ya’ni, O'zbekiston fuqaroligiga ega bo'lish uchun ortiqcha 
cheklovlar o'rnatilmagan. Fuqarolik to'g'risidagi qonun, mamlakatda 
yashovchi fuqaroligi bo'lm agan shax slarn in g borgan sari kamayi- 
shini nazarda tutadi, ya’ni O'zbekiston hududida yashovchi fuqaroli­
gi bo'lm agan shaxslardan tug'ilgan bola O'zbekiston fuqarosi hisob­
lanadi. Fuqarolikning ochiqligi, erkinli, har qanday O'zbekiston 
Fuqarosi o'z xohishi bilan O'zbekiston fuqaroligidan voz kechishi 
mumkinligi qonunlarda m ustah k am lan g an .
Hech kim o'z qarashlariga ko'ra fuqarolikdan majburiy ra- 
vishda chiqarilishi m u m k in em aslig inin g o'rgatilishi fuqarolikning 
m uhim prinsiplaridan biridir. Fuqarolikdan qarashlari, fikrlashlari- 
ga qarab m ajburiy chiqarish Sovet tu z u m id a tez-tez qo'llaniladigan 
hodisa edi. Bu xalqaro hujjatlarga mutlaqo ziddir. Chunki, ularda 
fuqarolikdan majburiy chiqarish ko‘zda tu tilm ag an .
O 'zbekiston fuqarolari m a m lakat tashqarisida yashayotgan 
vaqtlarda u la rn in g manfaatlari davlat tom onidan himoya qilinadi. 
Chet m am lak atlard a ham ular davlat homiyligida bo'ladi.
O'zbekiston fuqarolari kelib chiqishi, ijtimoiy va mulkiy ahvo-
li, irqi va millati, siyosiy va boshqa e’tiqodlari, m a s h g ‘ulotlarining 
turi va sohasi ham da boshqa holatlardan q a t’i nazar, qonun oldida 
tengdir.
Konstitutsiyaga asosan, Qoraqalpog‘iston Respublikasining fuqa­
rosi ayni vaqtda O'zbekiston fuqarosi hisoblanadi. U lar O'zbekiston 
fuqaroligini olish uchun hech qanday h arak a t sodir etmaydi.
132
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Bulardan kelib chiqib, O 'zbekistonda fuqarolik quyidagi prin- 
siplarga tayanadi, deyish mumkin:
- yagona fuqarolik, y a’ni ikki va ko‘p fuqarolik tan olinmaydi;
- fuqarolikda tenglik prinsipi mavjud;
- fuqarolikka ega bo'lish, fuqarolikdan chiqish ixtiyoriylikka 
asoslanadi;
- fuqarolikdan majburiy chiqarishga yo'l qo'yilmaydi;
- 0 ‘zbekiston fuqarolari huquqlari, erkinliklari, manfaati mam- 
lakat tashqarisida ham davlat tomonidan himoya qilinadi.