Топлу Азярбайъан Республикасы Президенти йанында
Yüklə 3,76 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
ƏDƏBİYYAT 1. Təhmasib M. Azərbaycan xalqının qəhrəmanlıq eposu (Ön söz), B., 1941; Azərbaycan xalq dastanları (orta əsrlər). B., 1972. 2. Arif M. Azərbaycan xalqının ədəbiyyatı. B., 1958. 3. Vəliyev K. Dastan poetikası. B., 1984. Sözün sehri. B., 1986; yenə onun, Elin yaddaşı, dilin yaddaşı. B., 1987. 4. Əfəndiyev P. Azərbaycan şifahi xalq ədəbiyyatı. B.,1992. 5. Cəfərov N. “Kitabi-Dədə Qorqud”da islama keçidin poetikası, B., 1999. 6. Tanrıverdiyev Ə. «Kitabi-Dədə Qorqud»da şəхs adları, Bakı, 1999. 7. Tanrıverdi Ə. ХVI əsr qırçaq (poloves) dilinin qrammatikası, Bakı, 2000. 8. Tanrıverdi Ə. «Kitabi-Dədə Qorqud» və qərb ləhcəsi, Bakı, 2002. 9. T.Hacıyеv. Azərbaycan ədəbi dili tarixi. Bakı, 1976, s.80. 10. K.Vəliyеv. Dastan pоеtikası. Bakı, 1984, s.80. 11. T.Hacıyev. “Dədə Qorqud” kitabı Oguz tarixinin yazılı dərsliyi kimi, yaxud dastanımızın həcmi haqqında. “Dədə Qorqud” toplusu. 2001, s. 9-24
Filologiya məsələləri – №02, 2016
214 ЯЗЫКОВЫE ОСОБЕННОСТИ ЭПОСA "КНИГА- ДЕДЕ КОРКУТ" РЕЗЮМЕ В статье говорится о древнем писменном памятнике тюркских народов «Книга Деде Коркут», проводится сравнения с другими писменными памятниками. Предстовляется древняя турецкая культура, их природа, занятия тюркских народов и так далее. Выражается мнения к мыслям исследователей эпоса. И так же говорится о ценностях совместного письменного памятника тюркских народов «Книга Деде Коркуда». В эросе особенно отмечается отношение к женщинам, о воспитательной роли книги и т.д. Мнения основаны на образцах, взятых из этого ценного эпоса. В наше время, это бесценная книга играет важную роль в воспитании молодого поколения. Эпос имеет большой воспитательный роль в процессе образование молодого поколения.
SUMMARY In the article the ancient monument "The Book of Dede Korkut" are provided with the comparisons made. Ancient Turkish culture, nature, occupations and so on is about. Saga opinions about the researchers said. Turkish people are believed to be the oldest public monument in the article "The Book of Dede Korkut" of the values, especially on the issues of women in the epic and other aspects of the educational importance of the speakers. Samples taken from the story told are based on opinions. In modern times, this epic role in bringing young people, education is the role of the educational process.
Rəyçi: Hüseynova Həcər filologiya üzrə elmlər doktoru Filologiya məsələləri – №02, 2015
215 b/m. NÜBAR QASIMOVA Azərbaycan Dillər Universiteti e-mail: ulviyay@yahoo.fr FRANSIZ DİLİNDƏ OBYEKT VƏ KONTAKTSIZ SÖZÖNÜLƏRİNİN İŞLƏNMƏ ŞƏRTLƏRİ HAQQINDA Açar sözlər: vasitəçi tamamlıqlar, sözönülər, fellər, feli sifətlər, isimlər Ключевые слова: предлоги, глаголы, отглагольные причастия, существительные Key words: directs objects, prepositions, verbs, participls, nouns
Dilin mühüm sahələrindən olan sözönülər fransız dilində də xüsusi rol oynayır və bir neçə növə bölünür. Onlardan biri də obyekt sözönülərdir. Obyekt sözönüləri obyektlərin müxtəlif növlərinə işarəyə xidmət edirlər: 1) Fiziki və ya psixi təsir obyektinə; 2) düşünmə fəaliyyəti obyektinə; 3) nitq obyektinə. Bu növlərin hər birinə işarə edildikdə, müvafiq sözönü toplumu istifadə olunur: Təsir obyekti ifadə edən vasitəçi tamamlıq à, après, contre, dans, de və sur sözönülərilə daxil edilir. Müxtəlif sözönülərlə tamamlıq aşağıdakı fellərlə işlənə bilər. 1) Frapper və jeter kimi fellər sözönülərin köməyilə:
- Des inconnus jetaient sur les trolleybus des bouteilles d’essence enflammée. 2) S’acharner, aboyer, crier, gueuler felləri ilə à, après, contre və sur sözönülərinin köməyilə : - Ils s’acharnaient à ses tâches quotidiennes ... - Asthme, catarre, bronchite s’acharnaient après lui . ... Qui avait-elle fait pour que la providence s’acharnât ainsi contre elle ? - .... Une malchance bizarre semblait s’acharner sur eux. 3) Travailler feli ilə à, sur sözönülərinin köməyilə və ya sözönüsüz : Je vais travailler à mon roman ce n’était pas sur un roman que je travaillais. - Je travaille mon roman. 4) goidre (allier, marier, mêler) kimi fellərlə à və ya avec sözönülərinin köməyilə : - J’ai marié ta soeur à un avocat. - Il voulait marier son fils avec sa nièce. 5) Abriter (défendre, garantir, garder, gurer, préserver, protéger) kimi fellərlə
O hallarda ki, təsir obyekti ifadə edən tamamlıq yalnız bir sözönü ilə daxil edilə bilər, bəzi fel və sözönülər à ilə, difərləri de ilə, üçüncülər isə sur ilə daxil edilə bilər : 1) « À » sözönüsü ilə s’attaquer, attenter, nuire, toucher kimi fellər, apporter des Filologiya məsələləri – №02, 2016
216 changements, faire du bien, mettre le feu kimi birləşmələr və attemite, empêchement, insulte kimi isimlər daxil edilir : Là je m’attaquais à un problème plus rude. – L’air faisait du bien à l’evadé modèle. – Cette insulte à la réligion et deux moeurs allai être lavée à grande eau. 2) İkinci obyekt ifadə edən bəzi fellər tamamlıq qarşısında de tələb edir (décompter déduire , être). Digər fellər sur sözönüsünü tələb edir. 3) « Sur » sözönüsü ilə tamamlıq daxil edilir. a) agir, influer kimi fellərlə; exercer une pression, faire pression kimi feli birləşmələrlə, action, influence kimi isimlərlə; essayer, étonner, vérifier kimi fellərlə, assouvir sa rage (sur qn), passer sa colère (sur qn ) kimi feli birləşmələrlə.
Semantik və maddi cəhətdən fellərə uyğun gələn əksər isimlərin obyekt tamamlığı de ilə daxil edilir. Müqayisə edək: assasiner N; - assasinant de N ; -transformert N ; - transformation de N ; occuper N ; occupation de N və s. Bu qəbildən olan isimlərə aşağıdakıları aid etmək olar : atteinte, défi, empêchement , insulte, menace, obstacle. - à sözönüsü ilə daxil edilirlər: crime, revanche, vengeance contre və ya sur sözönülərilə daxil edilirlər: attaque isminin obyekt tamamlığı à, contre, de və sur sözönülərilə daxil edilir : ... ces chromes sont aussi une offense au peuple. – C’est un crime, et non seulement sur la personne d’un homme plein de mérites, mais contre nos droits les plus sacrés. – Jamais encore, il n’avait subi ... une sirude attaque à sa puissance. .... – Paul monte à l’attaque du Louvre. ... - les gendarmes, croyant à une attaque sur le voreux galopaient. Avec və contre sözönülərilə daxil edilən obyekt tamamlıqlarının bir xüsusiyyətini qeyd etmək lazımdır ki, onlar təkcə özləri təsirə məruz qalmır, həmçinin özlərindən sonra obyekti təsirə məruz qoyurlar: Nous venons de nous battre avec les Allemands. – Dans le fallacieux combat entre, l’ordre et la justice Michel-Charles s’est déjà rangé du côté de l’ordre. Proses kimi düşüncə obyekti ifadə edən tamamlıq müxtəlif üsulla qurulur. Bu, onun felə və ya ismə aid olmasından asılıdır. Düşüncəni ifadə edən fellə (méditer, penser, réfléchir, rêver, songer) obyekt tamamlıq à, nadir hallarda sur istisna méditer felidir ki, bu fel heç vaxt à sözönüsü ilə işlənmir və ya sözönüsüz daxil edilir:
Düşüncə ifadə edən isimlə (idée, méditation, pensée, réflaxion, rêverie, songerie) obyekt yamamlıq sur, nadir hallarda à propos de sözönüsilə daxil edilir:
Xəbərdar olma,bilmə, və s. mənalar fellərlə(s’apercevoir, se douter, être au Filologiya məsələləri – №02, 2015
217 courant, se rendre compte, savoir), isimlərlə (compétence, connaissance, consience, entendement, érudition, expérience, idée, intelligence, notion, science) və sifətlərlə (averti, avisé, colé, consient, convaincu, familier, terré, ignorant, instruit) ifadə olunur. Bunların obyekt tamamlığı çox vaxt de, sur, nadir hallarda pour, quant à, relativement à, en ce qui concerne, en ce qui touche sözönü və birləşmələrlə daxil edilir:
İntellektual dəyərləndirmə, qiymətləndirmə obyektini ifadə edən tamamlıq isim, fel və ya sifətdən asılı ola bilər. İsmə aid olan tamamlığın qarşısında sözönülərin işlənmə seçimi ismin mənasından asılıdır. Neytral məna ifadə edən isimlə (avis, conseption, idée, jugement, opinion, point de vue, vu) tamamlıq de, sur və ya az hallarda à l’endroit de, au sujet de, quant à, relativement à sözönülərilə daxil edilir: J’avais de terribles idées de cette maison. – Il a des idées terribles sur le bien et le mal. – On se fait bien des idées fausses, au sujet de la vocation. – Il lui demanda, s’il avait une idée quant à l’avenir. Conjecture, hypothèse, préjugé, illusion, désillusion, kimi isimlərlə tamamlıq sur ilə daxil edilir: C’est ainsi que je m’abaissai jusqu’à avoir des préjugés sur les situations sociales. Et ne te fais pas trop d’illusions sur ma science.Crainte, inquiétude, souci kimi isimlərlə tamamlıq à l’égard de , à l’endroit de, au sujet de, concernant, pour, quant à, relativement à, sur sözönülərilə daxil edilir :
İntellektual qiymətləndirmə mənasında işlənən fel və sifətlərə gəldikdə isə, onlarda sözönülərin işlənməsi hər birinə görə fərqlidir. Müqayisə edək: juger, préjuger de, se tromper, du sujet de, sur ; hésiter, quant à, sur ; s’inquiéter de, pour, sur, craindre pour ; se soucier de, inquiet à l’endroit de, au sujet de, de, pour quant à, sur, sur le compte de ; insouciant, soucieux de və s. Maraq obyekti və diqqət ifadə edən tamamlığın qarşısında sözönülərin işlənməsi bəzilərində sərbəst, bəzilərində isə qeyri-sərbəst şəkildə olur. Məsələn, sərbəst şəkildə curiosité, indifférence kimi isimlərlə, curieux, indifférent kimi sifətlərlə olur. Onlar à l’égard de, à l’endroit de, envers, quant à, vis-a-vis de sözönülərilə daxil edilir: “j’avoue une certaine curiosité à l’égard de cette expérience ...” Morvézeu se crut autorisé à piquer sans pudeur la curiosité populaire à l’endroit des sours-muets routiers - ... qui sait même si elle n’eprouvait pas un peu de curiosité envers ce nouvel avenir? - ... la curiosité que d’abord j’avais pu avoir quant aux o- ccupations de mes hôtes était compétement retombée. Et pourtant, sa curiosité est grande vis-à-vis de la France. Filologiya məsələləri – №02, 2016
218 Kontaktsız sözönülər obyektlə oriyentin arasında kontakt olmadığına, obyektlə oriyentin arasında olan müəyyən məsafəyə işarə edən sözönülər: A – Dinamik kontaktsız sözönülər: 1. Obyektin hərəkərsiz oriyentilə məkan əlaqələrini müəyyən edən sözönülər; çıxış nöqtəsinə işarə edən sözönülər: a) à partir de, de, depuis, en provenance de, retour de ; b) à bas de, au bas de, en bas de c) de chez, de dedans, de drrière, de dessous, de dessus, de devant, d’entre, de parmi, de sous, de sur. 2) aralıq məkanı ifadə edən sözönülər: à travers, au travers de, par. 3) obyektin oriyentə doğru, onq nə yaxınlaşıb, nə də uzaqlaşmadan hərəkətinə işarə edən sözönülər:
4) hərəkətin son nöqtəsinə və ya hərəkətin istiqamətinə işarə edən sözönülər: a) erkən mərhələdə:
b) orta mərhələdə: dans la direction de, de vers du côté de, en direction de, sur, vers, côté. c) son mərhələdə: à, jusqu’à (jusque). 5. Qarşıya doğru meylli oriyentirlərə işarə edən sözönülər: à la rencontre de ; au-devant de. 6. Ortasınca hərəkət edən obyektli oriyentirlərə işarə edən sözönülər: à la suite de, derrière, en, arrière de, en queue de. 7. Önündə hərəkət edən obyektli orientirlərə işarə edən sözönülər: à la tête de, devant, en avant de. 8. Obyektlərlə orientinin eyni zamanda hərəkətdə olduğunu işarə edən sözönülər: au fil de, à contre, courant de, au rebours de. B. – Dinamik – statik sözönülər. 1. Obyektlərin vəziyyətini yalnız mənfi əlamətə görə xarakterizə edən sözönülər:
2. Obyektlərin vəziyyətini təkcə mənfi əlamətə görə deyil, həmçinin hər hansı bir müsbət əlmətə görə xarakterizə edən sözönülər: 1) obyektlə oriyentir arasında olan məsafə vəziyyətini xarakterizə edən sözönülər: a) à, à côté de, à portée de, à proximité de, au bord de, au côté de, auprès de, aux abords de, aux alentours de, aux côtés de, aux environs de, du côté de, en bordure de, par-devers, près (de), proche (de). b) à l’écart de, à part de, en retrait de, loin de. c) plus bas, plus loin. 2) obyektin vəziyyətinin oriyentirə tərəf şaquli istiqamətdə olduğunu xarakterizə edən sözönülər. a) au dessus-de, sur b) au dessous-de, dessous, en contrebas de, en dessous de, par dessous, sous c) à fleur de, à (au) niveau de, à (au) ras de, rez de, rez. d) au pied de
Filologiya məsələləri – №02, 2015
219 e) en amont de – en avel de 3) obyektin oriyentirə tərəf vəziyyətinin üfiqi istiqamətdə olduğunu xarakterizə edən sözönülər: a) à l’opposé de, à l’apposite de, au large de, devant, en avant de, en face de, en regard de, vis-à-vis de. b) la face de, au regard de, devant, en présence de, par-devant. 4) obyektlərin oriyentrin arxa tərəfinə nisbətdə olan vəziyyətini xarakterizə edən sözönülər: derrière, en arrière, par derrière. 5) obyektlərin oriyentrin yan tərəfinə nisbətdə olan vəziyyətini xarakterizə edən sözönülər:
6) obyektlərin oriyentrin bütün tərəflərinə nisbətdə olan vəziyyətini xarakterizə edən sözönülər:
7) obyektin vəziyyətini dəqiqləşdirən sözönülər: face à – dos à 8) iki orientirə nisbətdə obyektin vəziyyətini xarakterizə edən sözönülər: au delà de, par-dela, au – deça de, en deçà de, après, avant. “Dərinlikdəki vəziyyət-səthdəki vəziyyət” ziddiyyəti daha çox dans və sur sözönülərilə ifadə edilir: Je verrai demain ce que cet homme a dans son sac – Soubeyrac mangea le pâté ... assis sur son sac.
danışanın obyektiv şəkildə uydurduğu fərqi əks etdirə bilər: si je vois un bateau sur la mer, je le sens qui me tire comme une corde ... Təhlilini verdiyimiz sözönü növlərindən nəticəyə gəlmək olar ki, bütün dillərdə olduğu kimi fransız dilində dili zənginləşdirib mənalandıran sözönülər dilin ayrılmaz sahəsidir.
1. Предлоги французского языка и их употребление. М.2008. 2. Lexis : Larousse de la langue française. P.1997. 3. Штейнберг Н.М. Возникновения новых предлогов во французском языке. Л. 1972.
The French language which belongs to analytical languages the prepositions are the one of the main areas for learning language. They are different for the functions. According to their using ties the prepositions are divided into some groups: time, place, space, price, value, mediation, measure, object. Using of prepositions which have main
Filologiya məsələləri – №02, 2016
220 functions in sentence structure is connected with the gender and functions in sentence structure is connected with the gender and quantity of noun. This area is investigated by linguists. The prepositions are difficult topics, so the place of using prepositions are sometimes debatable. That’s why it is important to apply to prepositions.
В статье «Функциональные особенности предлогов со значением объекта и бесконтактного направления во французском языке» рассматривается вопрос об изучении роли предлогов в группах аналитических языков, в том числе во французском. Разные по выполняемым функциям предлоги употребляются по грамматическим связам, которые делятся на следующие виды: предлоги места, времени, пространство, стоимости и оценочности, посредственности, объекта и др. Предлоги также играют особую роль в построении предложении и выражают род, число в имён существительных. Языковеды ведут необходимые исследования по противоположным мнениям о месте употребления предлогов, о которым же автор этой статьи излагает свою точку зрения.
Rəyçi: ADU-nun Fransız dili kafedrasının professoru, fil.e.d. K.O.Dadaşov
Filologiya məsələləri – №02, 2015
221 DÜRDANƏ ƏLİYEVA Bakı Slavyan Universiteti durdana_a@mail.ru ONOMASTİK VAHİD KONSEPTİ (Oğuz qrupu türk dillərinin atalar sözləri əsasında) Açar sözlər: konsept, onomastik vahid, antroponim, toponim, etnonim, mətn. Ключевые слова: концепт, ономастическая единица, антропонимы, топонимы, этнонимы, текст. Keywords: concept, onomastic unit anthroponomy, place names, ethnonyms, text. Oğuz qrupu türk dillərinə aid atalar sözlərinin əsas xüsusuiyyəti onların müstəqil mətn kimi istifadə edilməsidir. Mətni müəyyənləşdirmək üçün isə onun tərkibində aşağıdakı elementləri axtarmaq lazımdır: 1) mətni təşkil edən formal elentlərin müəyyənləşdirilməsi; 2) mətnin məzmununu təşkil edən linqvistik kateqoriyalarının müəyyənləşdirilməsi; 3) sonuncuların birincilər vasitəsilə ötürülməsi. Bu gün dilçilikdə mətni təşkil edən formal vasitələrə - söz sırasını, elementin daxil edilməsi, elementin qeyd edilməsi, hissələr, leksik təkrarlar, tematik inkişaf, söyləmin üzvlənməsi; məzmun vahidlərinə - əlaqə, vahidlik (özünəməxsusluq), məzmun inkişafı, söyləmin üzvlənməsi; məzmunlu vahidlər – yadasalma, təmiz bağlılıq, vahidlik, parçalanma, vacibliyin qradasiyası, söyləmin hissələrinin məna tarazlığı, qeyri-müəyyənlik kimi elementləri daxil edilir. Adi qrammatikada olduğu kimi, burada da bu və ya digər kommunikativ fenomenin ifadəliliyi/ ifadəsizliyi fərqlənir ki, buna əsasən söyləmin yüksək emosionallığını və qeyri-emosionallığını müəyyənləşdirmək mümkündür. Türkdilli xalqların atalar sözlərində mətn vasitələri çox geniş şəkildə ifadə olunur. Məsələn: “Hər oxuyan Molla Pənah olmaz” – atalar sözündə mətni ifadə edən vasitələr bunlardır – 1. Qeyri-müəyyənlik : - “Hər”; 2. Bölünmə: - “oxuyan”; 3. Vaciblik qradasiyası – “Molla Pənah”; 4. Məna tarazlığı – “olmaz”. Belə məna sırası bəzən leksik təkrar və məzmun inkişafı kimi formal vasitələrlə də müşahidə edilir. Məsələn: “Əlinin papağını Vəliyə qoyur, Vəlinin papağını Əliyə qoyur” atalar sözündə elementin xüsusilə qeyd edilməsi, leksik təkrar, elementin köçürülməsi, tematik proqressivlik kimi formal vasitələr təqdim edilmişdir. Türk atalar sözlərini mətnin linqvistikası baxımından təhlil etsək, bütün mətnlərdə olduğu kimi buradada açar elementlərə malik olan temanın vacib olduğunu görərik. Bütün mətnlərdə olduğu kimi burada da bağlayıcı vasitələr mövcuddur. Bütün atalar sözləri mətn daxilində çox böyük ülsubi imkanlara malikdir. Maraqlıdır ki, bütün paremik ifadələr mətn daxilində araşdırılmış və onların mətn və ümumilikdə dil daxilindəki funksiyaları geniş şəkildə öyrənilsə də, atalar sözlərinin mətn daxilindəki funksiyaları yalnız son dövrlərdən öyrənilməyə başlanmışdır. Türkdilli mətnlərdə atalar sözlərinin yerinə yetirdikləri funksiyalar isə hələ də öz araşdırıcılarını gözləyir. Biz tədqiqatımızın məqsədinə uyğun olaraq yalnız onomastik vahidli atalar sözlərinin publisistik və bədii mətnlər daxilindəki funksiyalarına münasibət bildirəcik. Bu iki mətn nümunələrinə müraciət etməyimizin səbəbi isə onların ictimai xarakterdə olması və böyük kütlə üçün nəzərdə tutulmasıdır. Öncədən qeyd edək ki, bu mətnlərdə
Filologiya məsələləri – №02, 2016
222 atalar sözlərindən istifadə etməzdən əvvəl “atalarımız demişlər”; “atalarımızın dediyi kimi”; ata-babalarımızın dediyi ki” və s. ara söz birləşmələrindən istifadə edilir ki, onlar da giriş və ya xəbərdarlıq funksiyasını yerinə yetirirlər. Bu zaman bəzən danışanın öz fikri də atalar sözünə əlavə edilə bilər. Publisistik üslubda bəzən atalar sözləri məqalə başlıqları kimi istifadə edilirlər. Bu zaman publisist ona lazım olan frazanı mətnə sala bilir. Məsələn: tərkibində “Şeytan” mifonimi olan bir atalar sözü internet portallarından birində (www.bianet.org) məqalə başlığı kimi istifadə edilən zaman “Acele restorasyona şeytan karışır” formasında istifadə edilmişdir. Bu atalar sözünün əsli isə – “Acele işe şeytan karışır” (Tələsik işə şeytan qarışar – türk atalar sözü) formasındadır. Qeyd edək ki, sadə atalar sözləri, yəni tərkibində onomastik vahid olmayan atalar sözləri mətn adlandırmada daha aktivdirlər. Atalar sözləri mətnin əvvəlində və sonunda da işlənə bilər ki, bu da mətndə ifadə olunan fikirləri bir-birinə bağlayır. Mətn sonunda işlənən atalar sözləri çox hallarda elə həmin mətnin də başlığı rolunda çıxış edirlər. Məsələn; “Milliyət”( 09 may 2007) qəzetinin jurnalisti H.Camal Türkiyədə Prezident seçkiləri haqqında məqaləsini “Acele işe şeytan karışır” atalar sözü ilə adlandırmış və elə həmin atalar sözü ilə də məqaləni bitirir ki, bununla da mətndə möhkəm bağlılıq yaradılmış olur. Atalar sözlərinin mətn daxilində geniş yayılmış istifadə forması – onların dəyişiklik edilmədən ya müstəqil şəkildə, ya da hansısa bir cümlənin tərkib hissəsi kimi işlədilməsidir. Bütün mədəniyyət formalarında olduğu kimi türk xalqlarında da xalq arasında çox tanınan və istifadə edilən paremiyalar mövcuddur. Belə paremiyalar daha çox dəyişikliyə uğrayır və bununla da yeni atalar sözlərinin yaranmasına səbəb olurlar. Maraqlı cəhətlərdən biri, atalar sözlərinin tərkibindəki ifadələrin və ya birləşmələrin mətnin müxtəlif yerlərində təkrarlanmasıdır. Belə halda paremiya mətnyaradıcı funksiya daşımış olur. Digər bir istifadə məqamı isə atalar sözünün mətn daxilində tam deyil, yarımcıq formada, ayrı-ayrı hissələrlə iştirak etməsidir. Bu zaman daha çox xalq arasında tanınan, dillər əzbəri olan atalar sözlərinin hissələrindən istifadə edilir. Bəzən müəlliflər belə hallarda daha çox bir yox, bir neçə atalar sözü üçün ortaq olan birləşmələrə müraciət edirlər ki, bu da mətnə bir neçə atalar sözünün xəyali şəkildə daxil olmasına səbəb olur. İstər klassik poeziyada, istərsə də, müasir poeziyada atalar sözlərinə müraciət olunması daha populyardır. Bütün bu deyilənləri nəzərə alsaq, atalar sözlərinin mətn daxilində yerinə yetirdiyi funksiyaları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar: delimitasiya funksiyası, mətnin hissələri arasında əlaqə yaratma funksiyası, təsdiq funksiyası, inkar funksiyası, fərqləndirmək və ya nəyi isə diqqətə çatdırmaq funksiyası. Koqnitiv linqvistikanın əsas vahidi dildə leksem kimi qəbul edilən konseptdir. Bir – biri ilə bəzi oxşarlıqlara malik olan leksem və konsept, həm də fərqli cəhətlərə malikdirlər. Belə ki, konsept özündə komponentləri (konseptual əlamətləri) və semaları (semantik əlamətləri) birləşdirən qatlara, leksem isə semantik əlamətləri birləşdirən semalara malikdir. Ona görə də, polisemantikaya malik söz müxtəlif qatlara malik konsept kimi qəbul edilir. Deməli, konsept - linqvomədəni xüsusiyyətləri özündə əks etdirən bu və ya digər formada müəyyən etnomədəniyyət daşıyıcılarını xarakterizə edən semantik formalaşmadır.
Filologiya məsələləri – №02, 2015
223 Koqnitiv dilçilikdə konseptin ümummilli, qrup və fərdi formaları mövcuddur. Bizim tədqiqat obyektimiz olan atalar sözlərinin əsasını isə xalq konsepti təşkil edir ki, o da koqnitiv planda çox az tədqiq olunmuşdur. Qrup konsepti digərlərindən ciddi şəkildə fərqlənir. Belə ki, atalar sözlərinin mətnini hissələrlə nəzərdən keçirdikdə bu hissələrin hansısa bir qeyri – müəyyən ölçülərinin eynicinsli bir vahid halında birləşdiyini görərik. Məhz bu əlamət onları təfəkkür konseptlərindən fərqləndirir. Bununla yanaşı bədii konsept psixoloji mürəkkəbliyi ilə də fərqlənir. Ümummilli və qrup konseptlərində hiss, arzu kimi psixoloji formalar və ümumiyyətlə irrasional nə isə ifadə olunmur. “Bədii konsept isə hər ikisinin kompleksidir. Psixoloji kateqoriyaların hamısı onun üçün doğmadır. Digər bir fərqli cəhət isə təfəkkür konsepti həmişə hansısa bir ümuminin ideal və ya real əşyaviliyinə aid olur və onun sərhədlərindən kənarda yerləşən hansısa bir mənanı ifadə edir. İlk baxışda bədii dərketmədə vəziyyət başqadır. Sənətkarın yaratdığı onun sərhədlərindən kənarda mövcud olana işarə etmir. Bu yazıçının ən axırıncı məqsədidir. Amma bununla həmişə razılaşmaq olmaz” (3,3-15). Onomastik vahid konseptinin nüvəsini adlandırma təşkil edir və onun təhlili zamanı 2 üsuldan istifadə edilə bilər: diaxronik və sinxronik. Adın diaxronik təhlili konseptin kökündə qorunan incə mənanı üzə çıxarmağa kömək edir. Konseptin nüvəsində ilk gözə çarpan - onun konkret bir vahidin (canlı və ya cansız varlığın) adını ifadə etməsidir. Bu konseptual məna həmişə onun daxilində yatır. Bununla yanaşı, konseptin nüvəsində koqnitiv qatlar qorunur. Bu qatların aşkarlanmasında qurulan mətnin və xalqın dünyagörüşünün böyük rolu vardır. Onomastik konseptin ilkin formalaşma məskəni kollektiv və fərdi təfəkkürdür; məhz o - təfəkkürdə insanın onimlərdə ifadə olunmuş və semantik modellərdə tipikləşdirilmiş real obyektlərin ümumi və xüsusi təsəvvürlərini inikas etdirir. Onun özünəməxsusluğu xüsusi əhəmiyyətə malik olan mənəvi dəyərlərin insan təfəkküründə inikası (milli özünəməxsusluq, mənəviyyat, tarixi yaddaş, mentalitet) və onomastik vahidlərdə ifadə edilmiş spesifik xüsusiyyətlərin köməkliyi ilə meydana çıxır. Onomastik konsept – insanın ensiklopedik və dil biliklərinin onların (xüsusi adların) semantikasını müəyyənləşdirən, müəyyən biliklər çərçivəsində birmənalı şəkildə dərk olunmasını təmin edən, dayanaqlı və mühafizəkar struktura malik dil vahididir. Belə ki, onomastik konsept konkret ünsiyyət üçün aktual olan düşünülmüş, verballaşmış onomastik vasitələrə söykənir. Bu isə onların istifadəsini ümumiləşdirir və hamıya tanıdır. Yalnız bir qisim onomastik konseptlər fərdi təfəkkürə aid olduqları üçün mənaları dayanaqsızdır. Təbii ki, bədii nitqdə xüsusi adların əsas funksiyası onların semantikası ilə bağlıdır, bədii mənası isə mədəni – tarixi məlumatı aktuallaşdırır və müxtəlif assosiasiyaların kompleksi apelyativlərə nisbətən daha mürəkkəbdir, o insanların təfəkküründə müxtəlif təsəvvürlər yaradır və insan cəmiyyətində xüsusi yer tutaraq, onların milli mədəniyyət, milli xarakter, milli davranış, mənəvi dəyərlər və mentaliteti ilə xarakterizə olunur və bu səbəbdən də xüsusi adlar semantik cəhətdən çətin təhlil olunurlar. Təhlillərdən gördüyümüz kimi atalar sözlərində onomastik vahidlərin arxasında müxtəlif konseptlər gizlənir ki, məhz həmin onomastik vahidlər vasitəsilə bizə lazım olan konsept formalaşdırılaraq adresata ötürülür. Maraqlıdır ki, bu mexanizm elə qurulmuşdur ki, onomastik vahid arxasında gizlənən və ya onun vasitəsilə formalaşan bütün konseptlər deyil, yalnız mətnə və məqsədə uyğun olan və ya məlumatı verənə Filologiya məsələləri – №02, 2016
224 lazım olan konseptlər ötürülür, qalanları isə ümumi obyektdən silinir. Bu prosesin baş verməsi üçün bir neçə koqnitiv mexanizm (əlaqələndirmə, qurulma, inkişaf) işə düşür. Əlaqələndirmə vasitəsilə real hadisə ilə onomastik vahidin ötürə biləcəyi konseptlərdən lazım olanı arasında əlaqə yaradırılır. Bu əlaqə adın gizlətdiyi digər konseptləri tamamilə gizlədir. “Qurulma” koqnitiv mexanizmi lazım olan konseptin çatmayan əlamətlərini bərpa etməyə kömək edir. “İnkişaf” koqnitiv mexanizmi isə təqdim edilən konseptin adresatın yaddaşında məzmun və məna baxımından daha da genişlənməsinə və möhkəmlənməsinə kömək edir. Oğuz qrupu türk dillərinin atalar sözlərindəki onomastik sahəsinin koqnitiv-konseptual-üslubi təhlili onomastik vahidlərin özlərində müxtəlif konseptual-üslubi mənaları daşıyan nüvə olduğunu söyləməyə imkan verir. Hər bir onomastik vahid növündən asılı olaraq özündə fərqli konseptləri birləşdirir ki, bu koqnitiv-konseptlərə tarix, ədəbiyyat, siyasət, din daxildir. İfadə olunan koqnitiv- konseptləri atalar sözlərindəki müxtəlif onomastik vahidlər vasitəsilə aktivləşir ki, onların əsasında da onomastik vahidin nüvə quruluşu formalaşır: Antroponimin koqnitiv nüvəsini təşkil edən koqnitiv –kotekstlər: din, tarix, elm, mədəniyyət və iqtisadiyyatdır. Mədəniyyət koqnitiv kontekstini aktivləşdirən antroponimlər: Molla Pənah Vaqif, Molla Nəsrəddin, Xoca Nəsrəddin, Keçəl, Kosa, Aldar Kosa, Koroğlu və s. (“Hər oxuyan Molla Pənah olmaz”; “Koroğlunu tutmağa bir keçəl Həmzə gərək”; “Kosa getmişdi saqqal gətirməyə, bığını da üstəlik qoydu”; “Kosa kəndə girməmiş illisini başladı”; “Keçəlin adın qoyarlar Zülfəli”(Azərb); “Pinti Hamit cimri”(türk); “Toý eden Mämmedoraz, ady Ýowşan baýa gider”(türkmən)) Gördüyümüz kimi bu vahidlər çox müxtəlifdir. Onların arasında tanınmış şair və ya yazıçı, nağıl və dastan qəhrəmanları və b. görmək mümkündür.
Elmi koqnitiv kontekstdə biz Quranda da adı keçən elmli bir adam kimi tanınan Loğman və Əflatun adı ilə qarşılaşırıq: “Çarəsiz dərdə Loğman da acizdir”; “Hikməti Loğman ağzından” (Azərb);“Lukmanyň alaç etmedigini Ezraýylyň dergähinden agtar” (türkmən); “Ĥikmeti Loķmān’dan śor!”; “Lokman Hekim gelse çare bulunmaz”; “Lokman Hekim ye dediği „güzel yiyecek“ (türk); “Magtymguly türkmeniň Eflatunydyr“(türkmən).
Tarix koqnitiv konteksti isə Nadir şah, Çar Nikolay, Şah Abbas, Ərtoğrul, Marko Paşa, Dəli Mustafa, Sultan Süleyman, Hacı Emmin, Malkoçoğlu, Mahtumqulu - antroponimləri vasitəsilə aktivləşir (“Nadiri taxtda görüb, Nikolayı qundaqda”; “Saqqalda feyz olsaydı, keçiyə Kəraməddin ağa deyərdilər”; “Şah Abbasa yaradı, keçəl Abbasa yaramadı?!” (Azərb.); “Çal çoban, çal. Seninde Ertuğrul gimi oğlun mu öldi, Sıvas gimi galan mı gitti?”; “Derdini Marko Paşaya anlat”; “Felek Deli Mustafa`ya yar olmadı”; “Dünya Sultan Süleyman`a bile kalmamış.”; “Hak söze Hacı Emmin de bir şey demez”; “İp ucu vermez Malkoçoğludur“(türk); „Magtymguly türkmeniň Eflatunydyr“(türkmən)). Adları sadalananlar tarixdə böyük siyasətçi, tarixi şəxsiyyət, hakim kimi tanınan şəxslərdir.
Dini koqnitiv konteksti isə Nuh, Əli, Xıdır Nəbi, Xıdır İlyas, İsa, Məhəmməd, Musa antroponimləri vasitəsilə aktivləşir (“Arvad tufanı başlayanda, Nuhun tufanı yaddan çıxar; Əl tutmaq Əlidən qalıb”; “Nə dərin suya gir, nə Xıdır Nəbini çağır”; “Nə dərin suya gir, nə Xıdır İlyası çağır” (Azərb.); “İsa`yı küstürdü Muhammet`i memnun edemedi”; “Hem İsa`yı hem de Musa`yı memnun edir“; “Her Firavun`un bir Musa`sı Filologiya məsələləri – №02, 2015
225 olur“(türk)). Bu türklərin və ya onların qonşularının dini inancları ilə bağlı olan şəxslərdir.
Xıdır İlyas və Xıdır Nəbi mifoloji obrazları oğuz türkləri arasında geniş yayılan və olduqca maraq doğuran antroponimlərdəndir. Qeydə alınan mətnlərdə Xıdır İlyas başında xəz papaq, əynində kürk olan mifoloji varlıqdır. Bəzi mətnlərdə isə onun cır- cındır içində, dilənçi görkəmində gəzdiyi bildirilir. Onun barmaqlarının arası qaz ayaqları kimi pərdə ilə örtülmüşdür. Xalq arasında yayılmış təsəvvürlərə görə, o, ancaq yaxşı adamların gözünə görünür, pis adamlar isə onu görmək imkanından məhrumdurlar. Xıdır İlyası görən şəxs onu tanıyıb nə istəsə, arzusuna çatar.
İkinci mifik obras isə Xıdır Nəbidir. Xalq bütün rəvayət və nağıllarında onu peyğəmbər kimi təqdim edir. O, alçaqboylu, dolu bədənli, əyninə köhnə xalat və ya sırıqlı geyinən qoca kişidir. Köhnə heybəsi də həmişə çiynində olur, dara düşən adamların dadına çatır, vəzifəsini qurtardıqdan sonra tez də yoxa çıxır. Türklər arasında yayılmış inama görə, Xıdır Nəbi su ziyarətidir. Suya girən adam onu çağırsa, sudan salamat keçər. Yuxarıdakı deyim də bununla bağlı yaranmışdır. Toponimlərin nüvəsini təşkil edən koqnitiv kontekstlər antropnimin koqnitiv kontekstini eynilə təkrarlayır, lakin toponimlərdə yer, ərazi məzmununun olması bu kontestlərin də məzmununa təsir edir. Toponimin koqnitiv nüvəsi təşkil edən koqnitiv–kotekstlər: din, tarix, mədəniyyət və iqtisadiyyatdır. Din koqnetiv-konteksti Məkkə, Həcc, Mədinə kimi toponimlər vasitəsilə aktivləşir (“Altmış yaşında qoca, indi yollanır Həccə”; “Bəhs ilə Həcə gedən yorular yolda qalar”; “Bəylə Haca gedən çöllərdə sərgərdan qalır”; “Dəvə Məkkəyə getməklə hacı olmaz”). Bu toponimlər müsəlmanların ziyarətgah yerləri kimi atalar sözlərində məhz din və bu anlayışla bağlı olan mülahizələrin koqnetiv-kontekstinin ifadəsinə xidmət edirlər. Toponimlərdə biz ədəbiyyat koqnetiv-konteksti ilə yalnız bir dəfə qarşılaşırıq. Buraya təbii ki, nağıl və dastanlarımızdan gələn və real həyatda coğrafi qeydiyyatdan keçməyən Qaf oronimi daxildir: “Külün içində oturub, xəyalında Qaf dağındadır” (türkmən). Tarix koqnitiv-konteksti oğuz qrupu tür dilli atalar sözlərində çox zəngindir. Burada biz tarixin müxtəlif dönəmləri ilə bağlı olan toponimlərlə qarşılaşa bilirik: “Şamaxı batan kimi batıb” (Şamaxı zəlzələsinə işarədir). Toponimlərdə biz antroponimlər vasitəsilə ifadə oluna bilməyən koqnitiv- kontekslə qarşılaşırıq ki, bu da iqtisadiyyatdır. Bu kontekstdə əsasən ərazinin regional xüsusiyyətləri əsas götürülür: “Zirəyə getdin çörək götür, Zirədən çıxdın ayaq götür”; “Zirəni Kirmana, soğanı Hövsana aparmazlar” (Azərb.); “Konya’nın tozu, Sille’nin kızı, Koçhisar’ın tuzu”; “Konya sudan, Adana yılandan, Kayseri yalandan”; “Amasya’nın var dağı, Biri olmazsa biri dahı”; “Edirne’nin Tunca’sı, Bursa’nın kaplıcası”; “Karaman’ın koyunu, sonra çıkar oyunu”; “Gideceğin Antep, yiyeceğin pekmez”(türk); Etnonimlərin koqnitiv nüvəsini təşkil edən koqnitiv –kotekstlər: tarix, mədəniyyət və iqtisadiyyatdır. Tarix koqnitiv-konteksti oğuz qrupu tür dilli atalar sözlərində çox zəngindir. Burada biz etnonimlər vasitəsilə tarixin müxtəlif dönəmlərinin təsviri ilə qarşılaşa bilirik: “Tat ata mindi, Tanrısın tanımadı”(Azərb.); “Osmanlı`nın ayağı üzengide
Filologiya məsələləri – №02, 2016
226 gerek”; “Osmanlï bastuğï yerde ot bitmez”; “Osmanlı ekmeği yiyip düşmana dua olmaz”; “Osmanlı tavşanı araba ile yakalar/avlar”(türk) Etnonimlərdə biz antroponimlər vasitəsilə ifadə oluna bilməyən koqnitiv- kontekslə qarşılaşırıq ki, bu da iqtisadiyyatdır. Bu kontekstdə əsasən tayfanın yaşadıqları regional xüsusiyyətlər əsas götürülür: “Bakılı cüt danışar, şəkili – qaş-gözlə, dərbəndli – kəllə ilə”; “Ağsuluya dedilər: Gəl görüşək. Dedi: Gəl su içək”; “Dodurlu hara, Bodurlu hara”; “Dodurlunun dediyini Bodurlu deyə bilməz”(Azərb.); “Ermeni’de irfan, Yahudi’de pehlivan bulunmaz”; “Ermeni’den dönme, sonradan görme”; “Ermeni’den dönme, sonradan görme.”; “Türk gibi başlamalı, İngiliz gibi bitirmeli”; “Tatar dedim, ama şaşırma, tatar böreği demedim” (türk); “Türkmen oňmaz gününe şükür eder”; “Türkmeni dürtmeseň duýmaz”; “Türkmen saçagy deý halal bolsun”(türkmən)) Gördüyümüz kimi folklorda xüsusi isimlərin fəaliyyəti çox hallarda identikdir. Eyni zamanda bir çox əlamətlər spesifikdir, yəni xəlqidir. Oğuz qrupu türk dilli xalqların folkloru, yəni – Türkiyə, Azərbaycan, Qazax, Türkmən folklorunda xüsusi isimlərin fəaliyyəti üçün yazılı bədii mətnlərdən fərqli bir mühit yaranır ki, bu mühit hələ də elmi şəkildə tam təsvir olunmamışdır. Bədii əsər müəyyən bir zaman kəsiyində mövcuddur, bununla bərabər statikliyi, bütövlüyü və eynixassəliyi xarakterizə olunur. Bu gün adlarda baş verən dəyişikliyin əsası folklordan gəlir. Hər bir xalq sənəti müəyyən zaman kəsiyinə malikdir, beləki, bir folklor nümunəsinin fərqli zamanlarda və fərqli mühitlərdə müxtəlif variantları mövcuddur. Folklorda adların variantlılığı xalq poeziyası dilinin əsas üslubi xüsusiyyətlərindən biridir. Bundan əlavə, eyni üsullarla folklorda nəinki variantlar yaranır, həmçinin folklor mətninin bütün mərhələlərində apelyativ leksikanın məna dəyişməsi və ya təhrif edilməsi ilə yeni adlar da formalaşır. Bizim fikrimizcə, heç bir yazılı mənbə folklor kimi adlar üzərində, onların dəyişməsi və yeniləşməsi üzərində belə müşahidələr aparmağa imkan vermir. Folklor adlarındakı dəyişiklik nitq prosesinə məxsus xüsusi vasitələr və qanunlar əsasında baş verir ki, bununla da şifahi ənənələrlə bağlanır. Folklor onomastikasını yazılı ədəbiyyat onomastikasından ciddi şəkildə fərqləndirən əlamət onların tək onomastika üçün deyil, həm də digər linqvistik elmlər üçün tətbiqi əhəmiyyətə malik olmalarıdır. Sözsüz ki, folklorda adın dəyişməsi zaman üzrə yayılmışdır və bu tədricən baş verir, çünki şifahi xalq ədəbiyyatının əsas əlamətlərindən biri onun ənənəviliyidir. Ənənəvi mətnin dərkolunmuş dəyişikliyi bütün söz müəllifləri üçün xarakterik deyil. Folklor mətninin az dəyişikliyə uğraması, formulalığı, “bərkliyi” folklor ənənələrinin qırılmazlığını təmin edir, onu arxaik leksikanın, həmçinin onomastik qatın sandığına çevirir. Xüsusilə də, bu poetik mətnlərə aiddir ki, bunlarda şer sətrində konkret heca miqdarının olması adı xüsusi bir formaya salır. Bunun barəsində aşıq şerlərində toponimlərin istifadəsindən danışan zaman H.Mirzəyev çox maraqlı təhlillər aparmışdır. Beləliklə də, təkcə qədim yazılı mənbələr deyil, həm də şifahi xalq bədii ənənələri də zaman içərisində qədim onomastik vahidləri keçirərək bu günümüzə gətirib çıxarırlar. Dürüst və arxaik folklor onomastikası dilçiliyin müxtəlif sahələri üçün maraqlı faktlar verir. Folklor adları müxtəlif dialekt və arxaik faktları özündə qoruyub saxlaya bilir. Folklor antroponimika və toponimikasının tədqiqata cəlb edilməsi folklorşünaslığın da bir çox problemlərinin - folklor mətnində əks olunan ərazinin topoqrafiyası, onun yerləşdiyi yeri və yaranma zamanını müəyyənləşdirməyə, mətndə adı keçən tarixi şəxsiyyətin yaşadığı dövrə və bu dövrün tarixi mənzərəsinə əsasən həmin folklor nümunəsinin yaranma tarixini Filologiya məsələləri – №02, 2015
227 müəyyənləşdirməyə və s. kömək edir. Folklordakı adlar – milli tarix, etnoqrafiya, coğrafiya haqqında qiymətli mənbədir: folklorda qorunub saxlanmış türk xalqlarının yerləşdiyi ərazilər haqqında geniş məlumat verməklə yanaşı, türk xalqlarının öz qonşuları ilə saxladığı əlaqələr haqqında da maraqlı faktları özündə əks etdirir; bəzən bir nağılda qəhrəmanın keçdiyi yol real ticarət yollarını əks etdirmiş olur. Bütün bu faktlar isə folklor mətnlərinin tədqiqata cəlb olunmasının vacibliyini tələb edir. Türkdilli folklor nümunələrindən məhz atalar sözləri türk folklorunun kiçik həcmli formaları kimi digər folklor nümunələri ilə həm miqdarına, həm keyfiyyətinə, həm də xarakterik xüsusiyyətlərinə görə müqayisə edilməz dərəcədə zəngindir və bu səbəbdən də türk folklorunun nüvəsini təşkil edir. Belə əhəmiyyətli olmasını təmin edən əlamətlərdən biri də onların digər janrlara nisbətən həm arxaik, həm də müasir olmasıdır. Oğuz qrupu türk dillərinə aid atalar sözlərinin müqayisəli təhlili onların süjet və quruluş müxtəlifliyini göstərir. Bir çox onomastik tədqiqatlarda quruluşca oxşar formaların təhlilinə üstünlük verilir. Çünki belə mətnlərdə xüsusi isimlərn quruluş və məzmun dəyişikliklərini izləmək daha asandır (daha dəqiq desək, xüsusi isimlərin variantlılığı folklor nümunələrinin variantlığı hesabına yaranmış olur). Türk xalqlarının atalar sözləri və məsəllərinin əsas xüsusiyyətlərindən biri onun tək bir müstəqil əsər deyil, bütöv bir kompleks təşkil edən folklor nümunəsinin bir hissəsi olmasıdır. Belə bir kompleksdə obrazlar bir atalar sözündən digərinə keçirlər. Bunun da nəticəsində atalar sözləri və məsəllərin ümumi bir leksik mənzərəsi yaranmış olur ki, buraya xüsusi isimlər də daxil olur. Atalar sözləri və məsəllərin xüsusi isimləri özünəməxsus xüsusiyyətə malikdirlər. Buradakı onomastik leksika tarix, mədəniyyət, qədim prototürk əlaqələri haqqında maraqlı faktları özlərində yaşadırlar. Türk dilli xalqların atalar sözləri və məsəllərin tərkibindəki onomastik vahidlər, bizim fikrimizcə özünəməxsus xüsusiyyətləri ilə fərqlənirlər. Dilçilikdə adların ənənəvi şəkildə relyativ əlamətlərindən biri onların fərdi şəkildə müəyyənləşdirilməsidir, halbuki, ümumişlək adlar bir əlamət əsasında birləşən bütöv bir qrupa verilir. Digər tərəfdən ümumişlək adlar kоnnоtаtivliyə malikdirlər. Atalar sözlərinin tərkibində işlənərkən xüsusi isimlər istənilən sözlər kimi, öz kateqorial xüsusiyyətlərini itirirlər və yeni funksional-semantik əlamətlər qazanırlar. Bununla da xüsusi isimlər öz fərdi işarəviliyini və dəqiq denotativ aidliyini itirərək aid olduğu dil sahiblərinin etnomədəni qnunauyğunluqları əsasında etnik göstərici hesab edilən anlayışın simvoluna cevrilir. Bunu adın frazeoloji dəyişməsi də adlandırmaq olar. Türk atalar sözləri və məsəllərinin əsas xüsusiyyətlərindən biri onun tək bir müstəqil əsər deyil, bütöv bir kompleks təşkil edən folklor nümunəsinin bir hissəsi olmasıdır. Belə bir kompleksdə obrazlar bir atalar sözündən digərinə keçirlər. Bunun da nəticəsində atalar sözləri və məsəllərin ümumi bir leksik mənzərəsi yaranmış olur ki, buraya onomastik vahidlər də daxil olur. Atalar sözləri və məsəllərin onomastikası özünəməxsus xüsusiyyətə malikdirlər. Buradakı onomastik leksika tarix, mədəniyyət, qədim prototürk əlaqələri haqqında maraqlı faktları özlərində yaşadırlar.
|