Dilmurod Quronov adabiyot nazariyasi
Yüklə 8,8 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Tarbiyaviy (didaktik) funksiya.
|
Kommunikativ funksiya.
Badiiy adabiyot shaxslararo, avlodlararo, millatlararo muloqotning amalga oshishi- ga xizmat qiladi. Badiiy asarni yaratish davomida ijodkor tasavvurdagi o'quvchi bilan muloqotga kirishsa, uni o'qish jarayonida o‘quvchi ijodkor bilan muloqotga kirishadi. Mu- loqot jarayonida keng kitobxonlar ommasiga badiiy infor- matsiya yetkaziladi, bu esa o'quvchining bilim va tasav- vurlar doirasini kengaytiradi, uning informatsiyaga bo'lgan ehtiyojini qondiradi. Badiiy adabiyot vositasida amalga oshuvchi muloqot qarshisida davriy yoki hududiy chega- ralar mavjud emas: uning vositasida o‘quvchi o'zidan bir necha asrlar ilgari yashagan shaxs bilan ham, o'zidan minglab chaqirim olisda yashovchi shaxs bilan ham mu loqot qila biladi. Shu ma’noda, ko‘p mutolaa qilgan hozirgi kitobxon olis ajdodlarining turmushi, fikrlash tarzi, orzu-in- tilishlari bilan ham, olis dengiz ortidagi xalqning turmushi, fikrlash tarzi, orzu-intilishlari bilan ham yaqindan tanish - ularning bari bilan muloqotda bolgan. Tarbiyaviy (didaktik) funksiya. Badiiy adabiyot shaxs- ni aqlan va ruhan kamolga yetkazadi, jamiyatning ma’nan tozarishi va yuksalishiga xizmat qiladi. E’tibor berilsa, de- yarli barcha milliy adabiyotlar taraqqiyotining ilk bosqichla- rida didaktik funksiya oldingi planda turgani ko‘riladi. Ada- biyotning tarbiyaviy ahamiyatiga juda qadim davrlardan ayricha e’tibor berib kelinishi bejiz emas. Xususan, qadimgi yunon faylasufi Aflotunning «Davlat» asarida adabiyotning tarbiyaviy imkonlaridan qanday foydalanish kerak, kimga, nimani va qanday o'qitish kerak degan masala keng qo‘yü- gan. Sharq xalqlarida ham yosh avlodni tarbiyalashda badiiy adabiyotdan unumli foydalanilgan. Shu bois Sharq 55 www.ziyouz.com kutubxonasi mumtoz adabiyotida «Guliston», «Bo'ston», «Qutadg'u bilig», «Hibat ul-haqoyiq», «Qobusnoma» singari didaktik asarlar yaratilgan. To‘g‘ri, adabiyot taraqqiyotining keyin- gi bosqichlarida sof didaktik xarakterdagi asarlar salmog'i kamayib boradi, hatto oshkor didaktikaga berilgan asarlar badiiy mukammallikdan yiroq tushadi deb hisoblanadi ham. Shunga qaramay, badiiy adabiyotning ommaga didaktik ta’siri haii-hanuz juda kuchli, uning bu boradagi imkoniyat- lariga ehíiyoj ham mudom kuchayib boradi. O'z navbatida, chinakam san’at asarida ijodkor hamisha ezgulik, go'zallik, adolat singari umuminsoniy qadriyatlar tomonida turib fikr yuritadi, ayni shu narsa badiiy asarda hamma vaqt didaktik potensial mavjud bolishini, badiiy adabiyotning hamisha tarbiyaviy funksiya bajarishini ta’min etadi. K o m p en sa to rlik funksiyasi. Badiiy adabiyotda inson o‘z hayotida ko‘rmagan¡ni ko‘radi, undan o‘ziga yetish- mayotgan narsalarni topadi va shu asosda ruhiy qoniqish hosil qiladi. Bu jarayonning asosi shuki, badiiy asar mu- tolaasi davomida o'quvchi irreal olamda - badiiy reallikda yashaydi: o‘sha irreal olamda real hayotida ko'nglidan ke- chirmagan hislarni kechiradi, umri davomida tushmagan vaziyatlarda yashaydi. Ya’ni kompensatorlik funksiyasi- ni badiiy adabiyotga yuqorida berganimiz «qo'shimcha umr» ta’rifi bilan bogliq tushunish o‘ng‘ay. Masalan, kishi hayoti davomida hech sevmagan yo sevilmagan bo'lishi mumkin, biroq badiiy asar voqeligida yasharkan, u qahra- mon bilan birga ishqqa mubtalo yoxud buyuk bir sevgiga sazovor bo'la oladi; adabiyot irreal olamda qashshoqqa g‘aniy, qo‘rqoqqa botir, baxtsizga baxtiyor bolib yashab ko'rish imkonini yaratadi. Ushbu aytganlarimiz - tom ma’nodagi kompensatsiya, ya’ni so‘z borayotgan funksi- yaning inson hayotida ko‘rmaganlari uchun «qo‘shimcha umr» o‘laroq o'ziga xos tovon tarzida amalga oshishiga misol. Bundan tashqari, mutaxassislar badiiy adabiyotning o!quvchini turmush tashvishlaridan chalg'itishi (masalan, 56 www.ziyouz.com kutubxonasi sarguzasht-detektiv asar mutolaasiga berilib tashvishlarini ma’lum muddat unutish) yoki ruhiy íaskin berishini (masa- lan, asarda íasvirlangan baxtsizga qarab «undan ko‘ra yaxshíroq ahvoldaman-ku» tarzida o‘ylash) ham kompen- satorlik funksiyasining ko‘rin¡shlar¡ deb qaraydilar. Yüklə 8,8 Mb. Dostları ilə paylaş:
|