Kattalik shkalasi va uning reper nuqtalari. Reja: Kattalik shkalasi va uning reper nuqtalari. Nomlangan shakalar. Tartib (qator) shkalari

7-rasm. Selsiy (
°
C), Reomyur (
°
R), Farengeyt (
°
F) va Kelvin (K) shkalalari. 
Quyidagilarni ta’kidlab oʻtish lozim: 
1) oʻlchashlar birliligini ta’minlash uchun intervallar shkalasi umumiy qabul
qilingan yoki qonuniy kelib chiqishga ega boʻlgan sanoq boshiga ega boʻlishi kerak; 
2) bir oʻlcham boshqasidan necha marta kattaroq yoki kichikroq degan
savolga javob berish uchun, eng avvalo siz oʻzingiz oʻlchamlarni bilishingiz kerak. 

---

Yuqoridagi birinchi masalani hal qilish uchun maxsus choralar koʻrilib, shartli 
ravishda oʻlchashlar uchun hisob boshi tanlab olinadi. Quyida misollr keltirib 
oʻtamiz.
1-misol. Shvetsariyaning Bern shahridagi soat minorasi ushbu mamlakatdagi
barcha masofalarni hisoblash uchun nol nuqtasi (sanoq boshi) boʻlib xizmat qiladi. 
2-misol. Oʻtgan asrning oxirida Moskva shahridagi Manejnaya va Qizil
maydonlar oʻrtasida joylashgan Voznesenskiy darvozasining oʻtish joyidagi yoʻlka 
toshlariga quyidagi zoʻzlar yozib qoʻyildi: “Rossiya Federatsiyasi yoʻllarining 
nolinchi kilometri” [25]. 
4. Nisbat va absolyut shkalalar Nisbat 
shkalasi,
unda: 
−
ekvivalentlik munosabati qoʻllaniladi; 
−
“katta-kichik” turida tartib munosabatlari qoʻllaniladi; 
−
jamlash munosabatini qoʻllash mumkin; 
−
bir qiymatli, nolning tabiiy kriteriyasi mavjud; 
−
kelishuv boʻyicha belgilangan oʻlchashlar birligi mavjud; 
Misol: 
1. Massa oʻlchovlari:
2. Harorat shkalasi MTSh-90 ning reper (tayanch) nuqtalari.
3. Radionuklidlar aktivlik oʻlchovlari, energetik oʻlchovlar va boshqalar.
Nisbat shkalasi eng mukammal, eng information va eng keng tarqalgandir.
Ularda nafaqat fizik kattaliklarning oʻzi haqida, balki ularning qiymatlarini 
xususiyatlari haqidagi ma’lumotlar aks etadi. Bu bizga , bir oʻlcham boshqasidan 
qanchaga va necha marta kattaroq yoki kichikroq ekanligini aniqlash imkonini 
beradi. 
Har qanday matematik amallar nisbat shkalasida orqali aniqlanadi.