O. T. Husanov konstitutsiyaviy

1 Azizxo'jaev A. va boshqalar. 0 ‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga sharh. - Т.: TDYuI,
2008. 19-bet.
56

---

mumkin. Bu yerda aynan mamlakat suvereniteti haqida gap ketib, u davlat 
suvereniteti orqali ifodalanadi.
Suverenitet - davlat hokimiyatining mamlakat ichkarisida oliyligi va 
davlatning tashqi munosabatlarda mustaqilligidir.
Davlat faqat haqiqiy suverenitetga ega bo‘lgan taqdirdagina, xalqning 
rasmiy vakili sifatida xalq irodasini ifoda eta oladi va fuqarolarning huquqlarini, 
manfaatlarini to‘la hajmda ta’minlash imkoniyatiga ega bo‘ladi. Aks holda, 
0 ‘zbekistonning sobiq Ittifoq tarkibidagi holati vujudga keladi. Shu paytda 
rasmiy suveren davlat hisoblanuvchi 0 ‘zbekiston 80-yillarning oxirida Ittifoq 
vakillarining zo‘ravonliklaridan o‘z fuqarolarini himoya qila olmagan.
Faqat 0 ‘zbekiston mustaqillikka erishganidan so‘nggina haqiqiy davlat 
suverenitetiga tom ma’noda ega bo‘ldi. Konstitutsiyamizning 1-moddasida: 
« 0 ‘zbekiston - suveren demokratik respublika», deb belgilanishi davlat 
suverenitetining huquqiy asosi hisoblanadi. 2-moddada davlat xalq irodasini 
ifoda etishi, 3-moddada, 0 ‘zbekiston Respublikasi o‘zining milliy davlat va 
ma’muriy-hududiy tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining 
tizimini belgilashi, ichki va tashqi siyosatini amalga oshirishi, davlat chegarasi 
va hududi daxlsiz hamda bo‘linmasligining belgilanishi davlat suvereniteti real 
voqelik ekanligini ko‘rsatadi. Hatto 4-moddada belgilangan mamlakatda davlat 
tili o‘zbek tili ekanligi ham davlat suverenitetining amaliy ifodasidir.
Davlat suverenitetining muhim belgisi davlat hokimiyatining mamlakatning 
Konstitutsiyasi va qonunlaridan boshqa hech narsa bilan cheklanmasligidir. 
Davlat suvereniteti o‘rnatilgan mamlakat hududida boshqa hech qanday hokimiyat 
tuzilmalari bo‘lmasligi kerak. Davlat suvereniteti amal qiladigan mustaqil 
davlatda qonuniy davlat organlarining hech qanday vakolatlariga boshqa hech 
qanday siyosiy va boshqa kuchlar tajovuz qilmasligi kerak.
Konstitutsiyaning 10-moddasida belgilanishicha, 0 ‘zbekiston xalqi nomidan 
faqat u saylagan Respublika Oliy Majlisi va Prezidenti ish olib borishi mumkin. 
Jamiyatning biron-bir qismi, siyosiy partiya, jamoat birlashmasi, ijtimoiy harakat 
yoki alohida shaxs 0 ‘zbekiston xalqi nomidan ish olib borishga haqli emasligi 
davlat suverenitetining natijasidir.
Davlat suvereniteti mustaqil davlatning ajralmas xususiyati bo‘lib, davlatning 
xalqaro huquq subyekti sifatidagi o‘rnini belgilovchi shart hamdir.
0 ‘zbekistonning mustaqil mamlakat va davlat suverenitetiga ega bo‘lganligi 
uning xalqaro munosabatlardagi teng asosda ishtirokini ta’minlaydi. 0 ‘zbekistonni 
BMTga va boshqa xalqaro tashkilotlarga a’zo bo‘lishi, xalqaro shartnomalarda 
ishtirok etishi, shuningdek, xalqaro jarayonlarning rivojlanishiga ma’lum ta’sir 
qilishi davlat suverenitetiga egaligi sharofatidir.
Davlat suvereniteti mamlakatning kelajagini belgilashda katta ahamiyatga 
ega. Mamlakat har jihatdan to‘la mustaqil bo‘lsagina, uni suverenitetga ega 
davlat deb hisoblash mumkin. Mustaqillik natijasida davlatning suverenitetga 
xos jihatlari namoyon bo‘ladi.
57

---

1991-yil 31-avgustda respublikamiz o‘z mustaqilligini e’lon qilgach, davlat 
suverenitetiga ega bo‘ldi. Ya’ni mamlakat ichkarisida ham, tashqarisida ham 
(tashqi faoliyatda) hech kimning roziligisiz, ishtirokisiz, ko‘rsatm asisiz har 
qanday masalalarni hal qilish imkoniyati tu g ‘ildi. Bunga, eng avvalo, o‘zimiz 
xohlagancha, o‘zimizga mos va milliy an’analarimiz aks etgan Konstitutsiyani 
qabul qilganimiz misol bo‘ladi.
Konstitutsiya, eng avvalo, suverenitetning huquqiy asosi bo‘lib, davlat 
suverenitetini qonuniy mustahkamladi. Konstitutsiyaning birinchi bobi «Davlat 
suvereniteti» deb atalishi ham suverenitetning 0 ‘zbekiston uchun ahamiyati 
yuqori ekanligini ko‘rsatadi.
Konstitutsiyaning 1-moddasidagi « 0 ‘zbekiston - suveren demokratik 
Respublika», degan prinsip normani 0 ‘zbekistonning kelajak hayotini belgilovchi 
asos deyish mumkin. Bu qoida 0 ‘zbekistonning mustaqilligini o‘rnatadi, 
mustaqillikning oliy maqsadi esa, eng avvalo, o‘zbek xalqining izzatini joyiga 
qo‘yishdir. Mustaqiliik, suverenitet natijasida davlat faoliyatini yangicha qurish, 
xalq manfaati yo‘lida xizmat qildirish imkoniyati vujudga keldi. Konstitutsiyaning
2-moddasida bu shunday ifodalanadi: «Davlat xalq irodasini ifoda etib, uning 
manfaatlariga xizmat qiladi. Davlat organlari va mansabdor shaxslar jamiyat va 
fuqarolar oldida m as’uldirlar». Davlatning xalq manfaatlariga xizmat qilishiga 
erishish demokratik jamiyat qurishda eng muhim shartdir.
Suverenitet natijasida 0 ‘zbekiston o‘zining milliy davlat va m a’muriy-hududiy 
tuzilishini, davlat hokimiyati va boshqaruv organlarining tizimini belgiladi, ichki 
va tashqi siyosatni amalga oshirish imkoniyati vujudga keldi (Konstitutsiyaning
3-moddasi). Ana shu imkoniyat tufayli 0 ‘zbekiston davlat boshqaruv shaklining 
demokratik ko‘rinishi - respublika shaklini o‘rnatdi. Davlat vakillik hokimiyati 
organlari tizimi: Oliy Majlis va xalq deputatlari mahalliy Kengashlari tizimini, 
sud hokimiyati tizimini, ijro hokimiyati tizimini o‘rnatdi. Natijada, birinchi m arta 
sud hokimiyatning mustaqil tarm og ‘i sifatida e’tirof etildi.
Prezidentlik boshqaruv shakli qonuniy mustahkamlandi, mahalliy miqyosda 
«hokim» lavozimi joriy qilindi.
Keyingi vaqtlarda davlat qurilishi va boshqaruvi sohasida erkinlashtirish 
siyosati olib borilayotganligi, Parlament institutining rivojlantirilganligi, ikki 
palatali parlamentga o‘tilganligi, hukum atning vakolatlari kengayayotganligi 
0 ‘zbekistonning suverenitetga egaligi, uning natijasida ichki va tashqi 
masalalarni mustaqil hal qilish huquqiga egaligi natijasidir.
Mustaqiliik va suverenitetning mazmun-mohiyati o‘xshash bo‘lsa-da, ularga 
oid turli xil ta ’riflar mavjud. Eng lo‘nda, ishonarli va tushunarli ta ’rif Prezident 
tomonidan berilgan ta ’rifdir. 0 ‘zbekiston Prezidenti mustaqillikni har tomonlama 
his qilgan holda «Mustaqiliik bu - huquq demakdir» deb ta’rif bergan. Haqiqatan 
ham, mustaqiliik 0 ‘zbekistonga, uning xalqiga keng imkoniyatlar va vakolatlar 
berdi. Endigi masala ana shu vakolat va imkoniyatlardan to‘g ‘ri, vaqtida foydalana 
bilish hisoblanadi.