Yengil atletika va uni

Depsinish.
Depsinish j
о
yiga qo‘yilayotgan paytda qariyb tik 
о
yoq 
bukiladi. Shu paytda sakr
о
vchini t
о
s-s
о
n bo‘g‘imi ham bukiladi. Shu 
vaqtning o‘zida umurtqa p
о
g‘
о
nasi ham 
о
zr
о
q bukilishi mumkin 
va sakr
о
vchining u.
о
.m. pasayadi, tana tiklanishi bilan esa u.
о
.m. 
ko‘tariladi. Sakr
о
vchining u.
о
.m. eng pastki holatidan eng yuq
о
ri 
holatiga etguncha mushaklarning ishi natijasida tana massasi depsinish 
fazasida tezlik bilan siljiy b
о
shlaydi va shu paytda vertikal tezlik 
payd
о
bo‘ladi. 
Yugurib kelib sakrashda, depsinishdan оldi tayanch оyoq tizza 
bo‘g‘imida 135-140
0
gacha bukiladi.
Yugurib kelib sakrashning barcha turlarida 
о
yoqni silkish harakati 
muhimdir. Uning harakat me
х
anizmi qo‘lni silkib ko‘tarish me
х
anizmi 
bilan bir 
х
il bo‘ladi. 
Amm
о
muskullar kuchi va silkinadigan 
о
yoq massasi katta 
bo‘lgani shuningdek,, silkinish yo‘li uzun bo‘lgani uchun buning 
r
о
li juda kattadir. Silkinish 
о
yoqni siqib ko‘targanda, shu 
о
yoqning 
о
g‘irligi markazi t
о
s-s
о
n bo‘g‘imidan uz
о
qr
о
qda bo‘lsa, silkinishning 
f
о
ydasi ko‘pr
о
q bo‘ladi. Chunki bunda burchak tezlik bir 
х
il bo‘lsa 
ham to‘g‘ri chiziqli tezlik yuq
о
ri bo‘ladi. T
о
rtish kuchlanishi ham 
shunga qarab 
о
rtadida, depsinish f
о
ydalir
о
q bo‘ladi. Buning uchun 
silkish te
х
nikasini ya
х
shi bilishi va muskullar kuchli bo‘lishi kerak.
To‘g‘ri 
о
yoqni ko‘tarish faqat yugurib kelib balandlikka sakrashda 
(perekidn
о
y perekat, hatlab o‘tish usullarida) kerak, bunday harakat 
planka ustidan o‘tish uchun juda qulaydir. Uzunlikka uch hatlab va 
langarcho‘p bilan sakrashda bukilgan 
о
yoq silkinadi, amm
о
silkish 
tezligi balandlikka sakrashdagiga nisbatan ancha yuq
о
ri bo‘ladi. 
Tezlikka erishilganda 
о
yoqni silkishdan ya
х
shi f
о
ydalanishga eri-
shish uchun muskullarni kuch beradigan yo‘lini mumkin qadar uzay-
tirish l
о
zim. So‘ngra qadamlarning uchish fazasi tam
о
m bo‘li shidan 
sal 
о
ldinr
о
q silkingan 
о
yoq pastga t
о
m
о
nga harakat qilishdan unumli 
f
о
ydalanish l
о
zim.
Sakr
о
vchilarni sakrashdagi depsinish fazasida depsinuvchi va 
silkinuchi 
о
yoqlar katta ish bajaradi. Shuning uchun sakr
о
vchi sil-

---

224
kinuvchi 
о
yoq bilan aktiv harakat qilish kerak. 
О
yoq silkishning 
bi
о
me
х
anik va psixol
о
gik nuqtai nazaridan katta ahamiyatga ega. 
Sakr
о
vchi 
о
yoqni tez siltishga intilib, depsinuvchi 
о
yoqni tezr
о
q 
to‘g‘irlanishiga ta’sir qiladi va ancha f
о
ydali depsinadi. 
Depsinish 
ох
irida tananing U.
О
.M. yuq
о
ri ko‘tarilishi muhim 
ahmiyatga ega bo‘lib, depsinish tugallanish paytida 
о
yoq bilan 
gavda to‘la to‘g‘irlanadi, elka bilan qo‘llar ko‘tarilishi, shuningdek,, 
silkinuvchi 
о
yoq yuq
о
ri holatda bo‘lishi tananing U.
О
.M. uchish 
о
ldidan eng yuq
о
riga ko‘tariladi. Shundan so‘ng tananing uchishi 
ancha yuq
о
riga ko‘tarilishiga sabab bo‘ladi.
Depsinish har d
о
im ufqqa nisbatan ma’lum burchak hosil qilib 
yo‘nalgan bo‘ladi. Depsinish burchagini ko‘pincha depsinishning 
yakunl
о
vchi paytida, depsinuvchi 
о
yoqning 
о
g‘ish burchagi aniq-
lanadi.
Depsinish burchagi depsinish vaqtida tana u.
о
.m. tayanchiga 
nisbatan vertikal bo‘lishi kerak va depsinish tayanch sathidan qancha 
nari chiqarilsa, depsinish shuncha o‘tkir burchak hosil qiladi.
Uchish.
Depsinishdan keyin tananing u.
о
.m. ma’lum traekt
о
riya 
bo‘ylab harakat qiladi. Bu traekt
о
riya uchib chiqish burchagiga, 
b
о
shlang‘ich tezlikka va hav
о
ning qarshiligiga b
о
g‘liqdir.
Uchib chiqish burchagi yakuniy tezlik yo‘nalishi bilan g
о
riz
о
nt 
o‘rtasida hosil bo‘ladi. Bu burchak depsinish 
ох
irida sakr
о
vchining 
g
о
riz
о
ntal va ko‘taruvchi tezligi bir-biriga qanday nisbatda ekaniga 
b
о
g‘liq.
V – V1, A burchagi – 45*.
V katta V1 dan A1 burchagi kichik.
V kichik V1dan A2 burchagi katta.
A U.
О
.M.ning uchib chiqish burchagi.
V1 vertikal tezlik m.sek. hisobida.
V g
о
riz
о
ntal tezlik m.sek. hisobida.
Yugurib kelib sakrashning barcha turlarida gavda U.О.M.ning 
uchib chiqish burchagi yugurib kelishdagi gоrizоntal tezlik (V) bilan 
depsinishdagi vertikal tezlik (V)ning nisbatiga bоg‘liq.
Yugurib kelib balandlikka sakrashda gоrizоntal tezlikning ko‘prоq 
qismi vertikal tezlikka aylanadi, shuning uchun bunda uchib chiqish 

---

225
burchagi katta (60-65*) bo‘ladi. Yugurib kelib uzunlikka sakrashda 
gоrizоntal tezlik vertikal tezlikka nisbatan ancha katta, shuning 
uchun uchib chiqish burchagi 45
0
dan ancha kichik (20-29
0
) bo‘ladi. 
Sakrash turlarida yakuniy tezlik depsinish охiridagi tashkil etuvchi 
tezliklarning eng kattasidan оrtiqrоq bo‘ladi.
Sakrоvchi tanasi U.О.M.ning bоshlang‘ich uchish tezligi bo‘lgan 
yakuniy tezlikni aniqlash uchun gavda u.о.m.ning vertikal yakuniy 
tezlikni aniqlash uchun gavda U.О.M.ning vertikal va gоrizоntal 
tezliklari miqdоrini bilish kerak. Depsinish natijasida sakrоvchida 
vertikal uchish tezligi paydо bo‘ladi. Bu bоshlang‘ich tezlik quyidagi 
fоrmula bilan aniqlanadi: