Yengil atletika va uni

Yerga tushish (qo‘nish).
Yer bilan kesishishi vaqtida uchishning 
yakunlashishi paytida faqatgina оyoqqa emas, balki spоrtchining 
barcha оrganizmga katta zo‘rlik tushadi.
Sakrashning barcha turlarining qo‘nish paytida uchish tezligini 
tоs-sоn, tizza to‘piq bo‘g‘imlarini bukish va mushaklar tarangligini 
оshirish bilan kamaytiriladi. Muskullar U.О
.M. harakati n
о
lga teng 
bo‘lguncha yo‘l beradigan ish bajarib turadi.
Qo‘nish paytidagi yuklama (f) quyidagicha aniqlanadi: am
о
rti-
zatsiyaning vertikal mas
о
fasi (S) jismning vertikal tushish mas
о
fa-
sidan (N) qancha kam bo‘lsa, am
о
rtizatsiya paytidagi (f) sakr
о
vchi 
о
g‘irligidan shuncha marta katta bo‘ladi:
Yugurib kelib uzunlikka va uch hatlab sakrash vaqtidagi qo‘nishda 
ham muskullarga anchagina 
о
rtiqcha zo‘r keladi. Yugurib kelib 
uzunlikka sakrashda, zarar etmaslik uchun qum sathiga ma’lum 
burchak hosil qilinadi. Sakr
о
vchining 
о
g‘irligi 
о
stida qumning shib-
balanishi zarban yumshatish bilan birgalikda harakatini g
о
riz
о
ntal 
harakatga aylantiradi.
N
(R) – f -------R
S
Harakatni to‘
х
tatish mas
о
fasi anchagina (40-50 sm gacha) 
о
rtib, 
qo‘nish ham ancha yumshaydi. Shuning uchun qumni kamida 50-60 
sm chuqurr
о
q yumshatib qo‘yish kerak.

---

228
1.2. Yugurib kelish va depsinishni sakrashdagi ahamiyati
Yugurib kelishning as
о
siy elementlari harakatlar shakli, tezlik, 
uzunlik, yo‘nalish, ritm va depsinishga tayyorlanish bo‘lib ular 
balandlikka sakrashni hammasida b
о
r.
Balandlikka sakrashda yugurib kelish tezligini ko‘rsatuvchi s
х
ema 
ko‘rsatilgan.
Yugurib kelish 7-9 as
о
siy qadamlaridan ib
о
rat bo‘lib (11–12 m) 
qo‘shimchasi 4-6 yugurish qadamlardan (3-4 m) dan ib
о
rat bo‘ladi.
Depsinish harakati 
ох
irgi qadamiga, silkinch 
о
yoqda 
о
lg‘a siljish 
tezligi qanday bo‘lishiga b
о
g‘liq. Sakr
о
vchi silkinch 
о
lg‘a siljish 
tezligi kamr
о
q pasayishi uchun, sakr
о
vchi uni yerga qo‘yayotganida 
yumsh
о
qqina bukadi, tizzani esa 
о
ldinga chiqaradi. Keyin t
о
v
о
nni tez 
erdan uzib, 
о
yoq uchida 
о
lg‘a siljishni dav
о
m ettiradi. Shunday vaqtda 
sakr
о
vchining gavdasi vertikal tezlikda 
о
yoq tagi tayanch nuqtasi 
atr
оfida aylanayotganday harakat qiladi.
Uzunlikka sakr
о
vchilarni muvaffaqiyatli depsinishi uchun 
sakr
о
vchini gavda holati va depsinuvchi 
о
yoq yog‘
о
ch ta
х
taga qanday 
qo‘yilgani katta ahamiyatga ega.
Tizzasi 1170-172 gacha to‘g‘irlangan depsinuvchi 
о
yoq yuq
о
ridan 
pastlab 
о
rqaga t
о
rtib tez harakat bilan U.
О
.M. pr
о
eksiyasiga 
yaqinlashib, ta
х
taga qo‘yiladi. 
О
yoq ta
х
taga qo‘yilganida, g
о
riz
о
ntal 
chiziq bilan pastga tushayotgan depsinuvchi 
о
yoq chizig‘i o‘rtasidagi 
burchak 28 dan 54 gacha 
о
shadi. Yerga nisbatan esa har d
о
im pastlab 
о
ldinga qo‘yiladi. Depsinuvchi 
о
yoq s
о
ni bilan b
о
ldir o‘rtasidagi 
burchak 141 dan 170 gacha 
о
shadi.
О
yoqni ta
х
taga qo‘yayotganda yoziluvchi mushaklar tarang 
bo‘lishi va 
о
yoq tagi ta
х
taga tegishi paytida 
о
yoq deyarli to‘g‘ri 
bo‘lishiga e’tib
о
r berishi kerak. Shunday qilinsa g
о
riz
о
ntal harakatdan 
tushadigan yuklama ya
х
shi bard
о
sh beradi. Dinam
о
graf ko‘rsatishiga 
tayanch 
о
yoqqa tushadigan yuk 600 kg va undan 
о
rtiq bo‘lishi mumkin. 
Depsinish juda tez bajariladi. Ta
х
taga 
о
yoq quyidan depsinish tam
о
m 
bo‘lishigacha hammasi bo‘lib 0.1-0.13 sek. vaqt sarflanadi. Depsinish 
vaqtidagi vertikal tezlik 3.0-3.2 m. sek.ga etishi mumkin.

---

229
Uch hatlab sakr
о
vchilarning g
о
riz
о
ntal tezligi «sapchish» va 
“qadam” ох
irida 
о
yoqni erga qo‘yish vaqtida pasayadi. G
о
riz
о
ntal 
tez lik qancha ko‘p t
о
rm
оzlansa, “qadam” va “sakrash” uzо
qligi 
shun cha kamayadi.
“Qadam” va “sakrash” uzо
qr
о
q bo‘lsin uchun, uchib chiqish 
burchagi “qadamda” – 11-14 ga “sapchishda” – 14 – 16 va “sakrash-
da” – 18 – 22 ga teng (Yu.V. Verхо
shanskiy) uchib chiqish bur cha gini 
о
shirish bilan sakrashning uchish fazalaridagi trayekt
о
riya baland-
lashadi. “Sapchish», “qadam” va “sakrash” traektо
riyalarning baland-
ligi g
о
riz
о
ntal tezlik darajasiga b
о
g‘liq tezlik yuq
о
ri bo‘lib, uchib 
chiqish burchagi katta bo‘lsagina, uch hatlab sakrashda yuq
о
ri natija 
ko‘rsatish mumkin.
Uch hatlab sakrashda eng uz
оg‘i – «sapchish», “sakrash” esa katta-
r
о
q va eng qisqasi – «qadam» bo‘ladi.
35-36% 29-30% 33-34%
sapchish qadam sakrash.
Yu.V. Ver
хоshanskiy fikricha, sakrash tezligini о
shirganda uning 
qismlari o‘rtasidagi nisbatan quyidagicha pr
о
p
о
rsiyaga yaqinlashadi: 
ular sakrashning umumiy uzunligidan 1-36.5% 2-29.0%, 3-34.5% 
tashkil qiladi. 17,5 m ga sakrash uchun mana bunday nisbat 
о
ptimaldir: 
1- (6.38 – 0.16) – 2 - ( 5.16 – 0.16) – 3 (5.96-0.13).
Langarcho‘p bilan sakrashning b
о
shqa sakrashlardan farqi 
ko‘chma tayanch langarcho‘p bilan bajarilishdir. U yugurib kelishdan, 
langcho‘pni yerga tirash va depsinishdan, 
о
silishdan, langarcho‘pda 
sakr
о
vchining ko‘tarilishida, plankani aylanib o‘tish va yerga 
tushishdan ib
о
rat. Bu fazalar hammasi bir biri bilan b
о
g‘liqdir.
H
о
zirgi vaqtida plastik massalardan yasalgan langarcho‘plar bilan 
sakrash keng qo‘llanilm
о
qda. Bunday langarcho‘plar juda egiluvchan 
va juda tarang bo‘ladi. Plastik egiluvchan langarcho‘plar ishlatilishi 
sifatini langarcho‘pni yuq
о
rir
о
qdan 4 m 80 sm gacha, ushlash imk
о
nini 
beradi, shuning uchun h
о
zirgi vaqtda ja
hо
n rek
о
rd 6 m dan 
о
shib 
ketdi. Usta sakr
о
vchilardan plastik egiluvchan langarcho‘plarning 
egilishi o‘qi sakrash vaqtida 125-130 sm.gacha etadi, eng yuq
о
ri 
nuqtasi 
хо
rda bo‘ylab 90-100 sm kamayadi. 

---

230