Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва

 
 
5.16-rasm. Vibrogrammalarning asosiy turlari
:
a–oddiy bir tonli; b–murakkab ikki tonli va v–uch tonli; g–zarbiy yuklanishdan; d–murakkab 
keskin zarbalarsiz; ye–rezonans: j–urilish.

---

181 
Konstruksiyani zarbiy yuklanishlar bilan sinashga nisbatan ham xuddi shularni 
aytish mumkin. Zarbiy yuklanish ta’siri natijasini olingan vibrogrammaning 
ko‘rinishi yuklanishning tavsifini ham, materialning ba’zi tavsiflarini ham aniqlshga 
imkon beradi. Amplitudaning o‘zgarishi qonuniyatlari va vibrogrammaning ayrim 
detallari konstruksiyaning materialiga va konstruksiya zarbiy yuklanishni uzatish 
sharoitlariga bog‘liq. Masalan, po‘lat konstruksiyanng tebranishlar vibrogrammasi 
(5.17-
a 
rasm) temirbeton konstruksiya vibrogrammasidan (5.17 
-b 
rasm) asosan 
vibrogramma uchlarining ko‘rinishi bo‘yicha farq qiladi. 
Vibrogrammaning ko‘rinishi shuningdek zarba berish nuqtalarining o‘zaro 
joylashishiga va tebranishlarni yozib olish asbobi o‘rnatilgan nuqtaga bog‘liq. 5.17-
v 
rasmda oralikning o‘rtasida zarba sezuvchi konstrukutsiyaning chorak oralig‘ida 
yotuvchi nuqtaning tebranishlari vibrogrammasi ko‘rsatilgan. 
5.17-rasm. Zarbiy yuklanishlarning ta’sirini vibrogrammalari:
a–po‘lat konstruksiyalar uchun xos va b–temirbeton konstruksilar uchun xos; v–eng katta 
amplitudasi kechkoluvchi; g–so‘nuvchi urilish; d–ikki tonli zarban i so‘nuvchi tebranishini. 
5.17-
g 
rasmda chastotalari bo‘yicha bir-biriga yaqin ikki so‘nuvchi 
tebranishlarni qo‘shib hosil qilingan so‘nuvchi urilish ko‘rinishidagi zarbadan hosil 
bo‘lgan so‘nuvchi tebranishlar vibrogrammasi ko‘rsatilgan. Nihoyat, 5.17-
d 
rasmda 
ikki tonli so‘nuvchi tebranishning vibrogrammasi ko‘rsatilgan bo‘lib, unda asosiy 
turdagi tebrnishdan tashqari, yuqori tondagi (garmonika) tebranishlari mavjud. 
Tebranishlar chastotasi va davrini aniqlash.
Tebranishlar jarayonini tahlil 
qilishda asosiy vazifa tebranishning chastotasini va davrini aniqlash hisoblanadi. Bu 
masalani hal qilish uchun vaqt belgili vibrogramma talab etiladi.

---

182 
Vaqt belgilari qanchalik aniq bajarilgan va ular orasidagi oraliq qanchalik 
kichik bo‘lsa, natijalarni tahlil qilish aniqligi shunchalik katta bo‘ladi. Qo‘yilgan 
masalani yechishda vibrogrammaning uncha katta bo‘lmagan qismini ko‘rib chiqish 
yetarli. Sanash natijalarining aniqligini orttirish uchun vaqt belgilarini takrorlash 
maqsadga muvofiqdir. Vibrogrammalarni tahlil qilishning birinchi vazifasi 
vibrogramma yozilgan plyonkaning (qog‘ozning) harakati tezligini aniqlash 
hisoblanadi. Bu tezlikni mm/s hisobida: 
t
l
/
=
υ
formula bo‘yicha aniqlanadi, bu 
yerda: 
l
– vaqt oraligi 
t 
ga mos keluvchi vaqt oraliqlari orasidagi masofa, mm. 
Agar davrga mos keluvchi yozuv uzunligini 
λ
orqali belgilasak, u holda: 
λ
 = L / n , 
bo‘ladi, bunda 
L – 
to‘la 
p 
ta davr joylashtirilgan yozuv uzunligi, 
ye 
hisobida: 
υ
λ
/
=
T
,
Gs hisobidagi chastota esa, 
λ
υ
/
/
1
=
=
t
f
. 
Shu masalaning o‘zi quyidagi tarzda ham yechilishi mumkin (5.18-rasm). 
Vibrogramma bo‘yicha vaqt belgisi birligi chegarasida joylashadigan to‘lqinlar soni 
yoki bir nechta to‘lqinga mos keluvchi vaqt sanaladi. Agar shu vaqt to‘lqinlar soniga 
bo‘linsa, u holda tebrnishlar davrini hosil qilamiz. Mana, masalan, 5.18-rasmda 
ko‘rsatilgan murakkab tebranishli vibrogramma uchun 1 s da bir chastotadagi 
to‘lqinlarning 5.08 davri va boshqa chastotadagi to‘lqinlarning 3,12 davri joylashadi.