Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва
VII BOB. MATERIALLARNI VA KONSTRUKSIYALARNI SINASHNING
Yüklə 24,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
212 VII BOB. MATERIALLARNI VA KONSTRUKSIYALARNI SINASHNING ELEKTRON – AKUSTIK USLUBLARI 7.1. Sinash usullarining nazariy asoslari Elastik to‘lqin turlari. Qattiq jismlarda kuzatiladigan elastik to‘lqinlar bir necha guruhga bo‘linishi mumkin. Bo‘ylama to‘lqinlar yoki siqish va cho‘zish to‘lqinlari, ko‘ndalang to‘lqinlar yoki siljish to‘lqinlari va sirt to‘lqinlari yoki moslashuvchi deformatsiyalar natijasida vjudga keladigan Reley to‘lqinlari. Bo‘ylama elastik to‘lqinlar bu muhit zarrachalarining xarakati to‘lqinning xarakat yo‘nalishida amalda oshiriladigan to‘lqinlardir. Bu to‘lqinlar eng katta tezlikda tarqaladi. Cheksiz qattiq jismda ularning tarqalish tezligi: ) 2 1 )( 1 ( ) 1 ( µ µ ρ µ υ − + − = E пр tenglamadan aniqlanadi, bunda, E – elastiklik moduli; µ –Puasson koeffitsiyenti; ρ – muxitning zichligi Ko‘pchilik qattiq jismlar uchun Puassan koeffitsiyenti 0,16 – 0,25 chegaralarda o‘zgargani uchun; tenglama quyidagi sodda ko‘rinishni oladi. ρ ρ υ E E пр 05 , 1 11 , 1 = = Olingan tenglama, agar ultratovush tezligi ma’lum bo‘lsa, materialning elastiklik modulini hisoblash uchun ham foydalanishi mumkin: ρ υ 2 11 , 1 пр E = Ko‘ndalang to‘lqinlar yoki siljish to‘lqinlari – bu shunday to‘lqinlarki, bunda materialdagi zarrachalarning harakati yo‘nalishi to‘lqinning tarqalish yo‘nalishiga perpendikular holda tarqaladi. Ko‘ndalang to‘lqinlarning tezligidan taxminan ikki marta kam va quyidagi: ρ υ G поп = formuladan aniqlanadi, bu yerda: G - siljish moduli. 213 Elastiklik moduli Y , siljish moduli G va Puasson koeffitsiyenti quyidagi munosabat bilan bog‘langan: µ + ⋅ = 1 2 1 E G . Bundan Puasson koeffitsiyenti ma’lum bo‘lganda va elastiklik moduli Y topilganda siljish moduli G ni doim aniqlash mumkin. Sirtiy to‘lqinlar yoki Reley to‘lqinlari suv sirtida vjudga keladigan to‘lqinlarga o‘xshab, to‘lqinning tarqalish tekisligida zarrachalarning ham bo‘ylama, ham ko‘ndalang ko‘chishlari bilan ifodalanadi. Bu to‘lqinlar tez so‘nadi va material ichiga birozgina kiradi. Qattiq jismlarda sirtiy to‘lqinlarning tarqalish tezligi ko‘ndalang to‘lqinlarning tarqalish tezligining taxminan 0,9 qismini tashkil etadi. Qattiq jismlarda yana ko‘ndalang sirtiy to‘lqinlar yoki Lyav to‘lqinlari kuzatilishi ham mumkin. Bunday to‘qinlar qattiq jism o‘zining fizik-mexanik xossalari bo‘yicha bir –biriga tegib turuvchi qatlamalar ko‘rinishdagi ikkita turli muhitdan iborat bo‘lgan holda vjudga keladi. Bu to‘lqinlar Reley sirt to‘lqinlariga qaraganda ancha katta tezlikda tarqaladi. Elastik to‘lqinlarning qaytishi va sinishi. Elastik to‘qinlar qattiq jismning sirtida tarqalayotganda ular yorug‘lik nurlariga o‘xshab qaytadi va sinadi. Qaytganda energiyaning asosiy qismi qaytgan to‘lqinda to‘planadi, chunki qattiq jismning okustik qarshiligi havoning akustik qarshiligidan ancha katta. Agar akustik to‘lqin (bo‘ylama yoki ko‘ndalang) qattiq jismning sirtiga perpendikular tushsa, u holda ham qaytgan, ham o‘tuvchi (singan) to‘lqinlar tushayotgan to‘lqinga o‘xshash turda bo‘ladi. Elastik bo‘ylama to‘lqin ikki muhit chegarasiga burchak ostida tushayotganda yangi to‘rtta to‘lqin: ikkita qaytgan - bo‘ylama va ko‘ndalang va ikkita o‘tuvchi singan to‘lqinlar – bo‘ylama va ko‘ndalang to‘lqin hosil bo‘lib, to‘lqinlarning parchalanishi yuz beradi (7.1-rasm). Bunda tushuvchi va qaytgan bo‘ylama va ko‘ndalang to‘lqinlar uchun tushish burchagi qaytish burchagiga teng. Yüklə 24,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|