Јурилиш материаллари ва конструкциялрини тадіиі этиш ва
O‘lchash natijalariga ishlov berish
Yüklə 24,39 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
11.3. O‘lchash natijalariga ishlov berish
O‘lchash natijalariga ishlov berish usullari. Biror x tasodifiy kattalikni o‘rganishda aniq ma’lum bo‘lmagan taqsimlash qonuni tajribadan aniqlash talab etiladi. Kuzatishlarning xamma katta soni oddiy statistik yig‘indi deyiladi va gistagramma tuzib statistik qatorda ishlov beriladi. x kattalikni o‘lchashning butun diapozonini statistik qatorga ishlov berish uchun x kattalikning i xonasiga to‘g‘ri keluvchi m i qiymatlari soni hisoblanadi. Bu soni kuzatishlarning umumiy soni n ga bo‘linadi va xona chastotasi yoki statistik ehtimollik topiladi: ; n m i i = Ρ (11.14) Barcha xonalar chastotalari yig‘indisi birga teng, ya’ni ∑ = = = Ρ n i i 1 1 (11.15) Jadval tuziladi, unda xonalar ularning abssissalar o‘qida bo‘ylab joylashishi bo‘yicha tartibda va ularga mos keluvchi chastotalari keltirilgan. Bu jadval statistik va variatsion qator deb ataladi. Xonalar sonini statistik materialning miqdoriga bog‘liq holda 7 dan 15 gacha chegaralarda tanlash maqsadga muvofiqdir. Grafik tarzda taqdim etilgan statistik qator gistogramma deyiladi. Gistogrammani yasash uchun abssissalar o‘qi bo‘yicha xonalar qo‘yiladi, ordinata o‘qi bo‘yicha P i chastotaga mos keluvchi m i kuzatishlar soni qo‘yiladi. 278 Avval ortib boruvchi, keyin esa balandligi bo‘yicha kamayuvchi turli kattalikdagi to‘g‘ri to‘rtburchaklardan iborat zinapoyali grafik hosil bo‘ladi. Agar har bir to‘g‘ri to‘rtburchakning yuqori tomoni o‘rtalari chiziq bilan tutashtirilsa, u holda empirik egri chiziq hosil bo‘ladi. Bu egri chiziq bilan chegaralangan yuza birga teng. Bu x kattalikning taqsimlash zichligining empirik egri chizig‘idan boshqa narsa emas. Gistogramma yasalgandan so‘ng statistik materialni yanada aniq tavsiflovchi taqsimlashning nazariy egri chizig‘i tanlab olinadi. Bunday masala statistik qatorlarni tekislash (silliqlash) masalasi deb ataladi. Agar x kattalikni o‘lchashlar soni kata bo‘lsa, u holda x kattalik normal qonunga bo‘ysunadi va tekislash masalasi x va 0 х σ parametrlarini ratsional tanlash masalasiga o‘tadi, deb hisoblash mumkin. Ko‘pincha tekislash uchun momentlar usulidan foydalaniladi. Hisoblashda foydalaniladigan momentlar miqdori nazariy egri chiziq bog‘liq bo‘lgan parametrlar soniga teng bo‘lishi kerak. Nazariy taqsimlash momentlari empirik taqsimlash momentlari bilan mos tushishi kerak. Asosiy parametrlari xo va 0 х σ bo‘lgan normal taqsimlash qonuni uchun ularning mos tushishi yetarlidir. Ikkita misol ko‘rib chiqamiz. Birinchi misol temirbeton konstruksiyaning normativ va hisobiy mustahkamligini aniqlash bilan bog‘liq: R H = R - u σ R yoki R H = R(1-u υ R ) . (11.16) Temirbeton konstruksiyalarni hisoblashda me’yorlangan ko‘paytuvchini 2ga teng ( i =2) deb qabul qilinadi. Bu holda V hodisaning tasodifiy yuklanish hisobiy yuklanishdan ortib ketmasligi ehtimolini bunday aniqlash mumkin: R (V) = F (i) bunda − ∞ ≤ i ≤ 2. Ehtimollik kattaligi R(V) =0,997. Bu konstruksiyaning buzilmasligi sharti . Qarama-qarshi hodisaning ehtimoli, ya’ni tasodifiy yuklanish hisobiy yuklanishdan ortib ketish ehtimoli: R (A) = 1- R (V) = 1 – 0,997 = 0, 003 ni tashkil etadi. Shunday qilib, 300 ta konstruksiyaning birida hisobiy tasodifiy yuklanish me’yoriy yuklanishdan ortib ketishi mumkin. Xudi shunga o‘xshash holat yuqorida toshqinning 300 yilda taxminan 1 marta takrorlanishini aniqlashda tavsiflangan. 279 (11.16) formulalarga muvofiq variatsiya koeffitsiyenti R υ betoning mustahkamlik xossalarining muhim sifat ko‘rsatkichini ifodalaydi. Agar variatsiya koeffitsiyenti kichik bo‘lsa, mustahkamlikning o‘rtacha qiymatini kamaytirish mumkin. Hozirgi vaqtda yig‘ma temirbeton zavodlari ishlab chiqarayotgan buyumlar uchun me’yoriy variatsiya koeffitsiyenti 13,5% ga teng deb qabul qilingan. Bu, mazkur holda me’yordagi mustahkamlik beton namunalarini sinashda olingan mustahkamlikning o‘rtacha kattaligiga teng demakdir. Variatsiya koeffitsiyentining kichik qiymatlarida me’yoriy mustahkamlik kattaligini R H mos ravishda pasaytirish mumkin. Variatsiya koeffitsiyenti kattaligi R υ > 13,5% bo‘lganda me’yoriy mustahkamlik kattaligi R H ni oshirish kerak. Betoning me’yordagi mustahkamligini pasaytirish yoki oishirishning K koeffitsiyenti kattaligini quyidagi formulalardan foydalanib aniqlash mumkin: i R R H R RK R υ υ 2 1 2 1 5 , 13 − − = = yoki, i R R K υ υ 2 1 2 1 5 , 13 − − = (11.17) i R υ < 5 , 13 R υ , bo‘lgan holda koeffitsiyent K < 1, agar i R υ > 5 , 13 R υ bo‘lsa, u holda K > 1, bo‘ladi. 1 R υ = 9% (yoki 1 R υ = 0,09) uchun va 2 R υ = 20% (yoki 2 R υ = 0,20) uchun K kattaliklarni aniqlaymiz. (11.17) formulaga ko‘ra quyidagini hosil qilamiz. K1 = (1 − 2 ⋅ 0,135)/ (1 − 2 ⋅ 0,09) = 0,73/0,82 = 0,89; K2 = (1 − 2 ⋅ 0,135)/ (1 − 2 ⋅ 0,20) = 0,73/0,60 = 1,22. Pasaytiruvchi Kpas va oshiruvchi Kosh mustahkamlik koeffitsiyent-larining qiymatlari 11.2-jadvalda ko‘rsatilgan: 11.2-jadval υ Yüklə 24,39 Mb. Dostları ilə paylaş:
|