Ichki savdo iqtisodiyoti uz Дарслик doc

 
 
Chakana tovar aylanishi umumiy hajmini tahlil qilganda quyidagi ko‘rsatkichlar 
aniqlanishini tavsiya qilamiz: 
www.sies.uz
Page 246 of 356 

---

247 
247 
I.
Prognozlarni yoki rajani chakana tovar aylanishini umumiy xajmi, 
turlari va savdo shaxobchalari bo‘yicha bajarilishini aniqlash; 
II.
Rejalarni kvartallar va oylar bo‘yicha bajarilishining maromiyligini 
aniqlash. Uning uchun maromiylik koeffitsenti hisoblanadi. Ushbu 
ko‘rsatkich o‘rtacha kvadrat farq (
σ
) va variatsiya koeffitsentini (V) 
aniqlash orqali amalga oshiriladi.
σ
=
n
x
x
2
)
(
∑
−
−
; V=
x
−
⋅
100
σ
; 
Bu yerda: 
σ
- o‘rtacha kvadrat farq; 
v – variatsiya koeffitsnti; 
x – har oyda (kvartlarda) tovar aylanish rejasini bajarilish foizi; 
x
−
- o‘rtacha yillik tovar aylanish rejasini bajarilish foizi; 
p – oylar (kvartal) soni. 
Maromiylik koeffitsiyenti (Km)=100 – V; 
III. Chakana tovar aylanishi dinamikasini o‘rganish, bir necha yillarda o‘rtacha 
o‘sish tempasini hisoblash. Chakana tovar aylanishi o‘sish tempasini o‘rtacha giometrik 
formulasi orqali aniqlash tavsiya qilinadi.
−
T
= 
1
0
−
П
П
У
У
Bu yerda 
T –o‘rtacha geometrik o‘sish darajasi 
Up – dinamik qatorni oxirgi ko‘rsatkichi; 
U
0
–dinamik qatorni boshlang‘ich ko‘rsatkichi; 
P –dinamik qatordagi ko‘rsatkichlar soni 
Chakana tovar aylanishi dinamikasini o‘rganishni misol tariqasida (bir variant 
shaklida) Samarqand viloyati bo‘yicha chakana tovar aylanishi to‘g‘risida tuzilgan 
jadvalni tavsiya qilamiz. Jadval 9.2.3.1. quyida keltiriladi. 
IV. Chakana tovar aylanishi bilan aholining harid fondini qamrab olish 
www.sies.uz
Page 247 of 356 

---

248 
248 
ko‘rsatkichini aniqlash. Ushbu ko‘rsatkichni alohida savdo korxonalari yoki savdo 
shaxobchalari darajasida hisoblashni iqtisodiy nuqtai nazardan imkoniyati yo‘q, shu 
sababli uni tuman, viloyat va respublika miqyosida hisoblash tavsiya qilinadi. Uni 
hisoblash uchun aholining harid fondi olinadi va u chakana tovar aylanishi aholiga 
sotilgan qismi bilan solishtiriladi. Masalan, chakana tovar aylanishi umumiy hajmi 573,1 
mln.so‘m, jumladan, korxonalar, tashkilotlarga (mayda ulgurji) sotilishi 29,2 mln.so‘m. 
aholining harid fondi 812,1 mln.so‘m. hisoblasak. Undan aholiga sotilgan tovarlar 
summasi 573,1- 29,2 = 543,9 mln. so‘mni tashkil qiladi. Chakana tovar aylanishi bilan 
aholini harid fondini qamrab olish foizi= 
1
,
812
100
9
,
543
⋅
= 66,97 
≈
67,0 % 
tashkil qiladi va aholini tovar sotib olish o‘zini ajratgan pul mablag‘ini 67,0 % tovarlar 
bilan ta’minlanganligini anglatadi