N. B. Adizova, R. X. Jumayev, R. A. Qo‘ldoshev, S. R. Ismatov ona tili o‘qitish metodikasi

Yozuvga o‘rgatishning tashkiliy va gigienik shartlari.
Maktabda asosiy 
yozuv quroli sharikli ruchka bo‘lib, xattaxtaga yozishda bo‘rdan foydalaniladi. 
Savod o‘rgatish davrida bolalarni yozuvga o‘rgatish uchun turli vaqtlarda 
turli xil chiziqli daftarlardan foydalanilgan: dastlab chiziqsiz silliq qog‘oz 
ishlatilgan bo‘lsa, keyin quyuq yotiq chiziqlar bilan kesilgan uch chiziqli 
daftardan foydalanilgan:
Bunday daftarda yozuvga o‘rgatilgan boladan boshlang‘ich sinflarni 
bitirguncha besh xil daftarga yozishni o‘rganish talab etilar edi: 
Hozirgi vaqtda yozuvga o‘rgatish uchun ikki chiziqli daftar tavsiya etiladi. 
Xattaxta ham shunga mos bo‘lishi talab qilinadi; 2-sinfdan, ba’zan birinchi 
sinfda o‘quv yilining ikkinchi yarmidan boshlab bir chiziqli daftarga yozishga 
o‘tiladi. 

---

53 
Daftar tutishda bolalarni hoshiya qoldirishga, daftar chiziqlariga rioya 
qilishga, harflarni bir xil hajmda yozishga, sarlavhani aniq va to‘g‘ri ajratishga, 
xat boshidan yozishda joy qoldirishni unutmaslikka o‘rgatib borish ularda 
saranjom-sarishtalikni tarbiyalaydi. Yozuv darsida o‘quvchilar “Yozuv daftari” 
bilan ishlaydilar. Sinfda o‘rganilgan harfni uyda mashq qilish uchun alohida 
daftar bo‘lishi kerak. 
O‘qituvchi yozish vaqtida 65˚ qiyalikda yozishni, buning uchun daftar 
parta ustiga 25˚ qiyalikda qo‘yilishini ta’kidlab turadi. 
Yozuv daftari bilan ishlash. 
Savod o‘rgatish jarayonida o‘quvchilar 
o‘qishga o‘rganish bilan parallel ravishda yozuvdan ham elementar malaka hosil 
qiladilar. Dasturga muvofiq o‘quvchilar yozuvdan quyidagi malakalarni 
egallashlari lozim: 
1. Partada to‘g‘ri o‘tirish, daftarni to‘g‘ri qo‘yish, chiziqlarni chamalash, 
yozayotganda ruchkadan to‘g‘ri foydalanish, hoshiyaga rioya qilish (1-rasm). 
2. Ish daftari yoki alifbe asosida o‘zbek alifbosidagi barcha katta va kichik 
harflarni yozish, shuningdek, harflarni so‘zda bir-biriga bog‘lab yoza olish: 
bosma matnni yozma matnga aylantirib yozish. 
3. Tahlil qilingan so‘z va ikki-uch so‘zli gaplarni o‘qituvchi yordamida 
yozish. 
4. Talaffuzi bilan yozilishida farq qilmaydigan so‘zlarni ko‘chirib yozish 
va eshitib yozish: yozganlarini matnga qarab, shuningdek, izohlab o‘qish bilan 
tekshirish. 
5. Og‘zaki tuzilgan hikoyadan olingan gapni yozish. 
Analitik-sintetik tovush metodi (tovush-tarkib metodi) tamoyiliga muvofiq, 
o‘qish va yozuv birligi saqlanadi. Harflarni yozishda o‘qishga o‘rgatishdagi 
tarkib asos qilib olinadi, ya’ni o‘qish darsida o‘quvchilar harfni o‘zlashtiradilar, 
matnni o‘qiydilar, yozuv darsida esa shu harfli so‘zni yozadilar. 
Yozuvga o‘rgatish, birinchi navbatda, grafik malaka hosil qilishdir. Har bir 
malaka ham ta’lim berish, ko‘nikmani shakllantirish va shu asosda qator 
mashqlarni bajarish natijasida hosil qilinadi. 

---

54 
Grafik malaka, birinchidan, qo‘l-harakat malakasidir, bu harakat birinchi 
qarashda muskul kuchiga asoslanadi. Ikkinchidan, yozuv jarayonida nutqning 
o‘zlashtirilgan birligi bo‘lgan tovush grafik belgilarga, ya’ni harfga tarjima 
qilinadi. Bu yozuvga ongli faoliyat tusini beradi. Yozuvning ongliligi, 
birinchidan, tovush va harfning to‘g‘ri nisbatini, ikkinchidan, bir qancha grafik 
va imloviy qoidalarga rioya qilishni, uchinchidan, o‘z fikrini, taassurotini, 
istaklarini ifodalashda yozuv malakasidan foydalanishni talab qiladi. 
Yozishdan birdan-bir maqsad fikrni ifodalashda yozuv malakalaridan 
foydalanish hisoblanadi. Bu maqsadni bolalar tez anglab yetsalar, ularda yozma 
nutq malakasi shunchalik muvaffaqiyatli va to‘g‘ri shakllanadi. Savod o‘rgatish 
jarayonida bolalar juda sekin yozadilar.
Yozuv malakasi o‘qish malakasi bilan uzviy bog‘liqdir. Bola yomon o‘qisa, 
yozuvni egallashi ham qiyin bo‘ladi, chunki bo‘g‘inlab o‘qish malakasidan 
so‘ng, bo‘g‘inlab yozish malakasi shakllanadi. 
Yozish va o‘qish uchun bolaning umumiy nutqiy rivojlanishi katta 
ahamiyatga ega. Keyinroq, bolalarda o‘z fikrini yozma ifodalash malakasi bir oz 
barqarorlashganda, bu malaka nutqqa, fikrni ifodalash jarayoniga ham
ijobiy ta’sir qiladi. 
Yozuv daftarida o‘quvchilar “Alifbe”da o‘rganilgan harfni yozma 
shakllantiradilar. Suhbat uchun daftarning yuqori qismida predmet rasmi yoki 
biror mazmunli rasm keltirilishi, ayrim predmet nomlarini ifodalovchi so‘z 
chizmasi katakchalarga ajratib berilishi, gap nusxalarining keltirilishi maqsadga 
muvofiqdir. Ba’zi o‘rinlarda o‘quvchilar berilgan gap yoki so‘z chizmasini 
o‘zlari mustaqil tasvirlaydilar.
Predmet rasmi berilgan o‘rinlarda shu predmet nomi so‘z bo‘g‘in-tovush 
jihatdan tahlil qilinadi, so‘zdagi tovushlar soni suhbat yo‘li bilan aniqlanadi va 
katakchalarda ranglar bilan belgilanadi. 
Mazmunli rasm asosida gap chizmasiga mos gap tuziladi, keyin o‘sha 
gapning tahlili ustida ish olib boriladi. 

---

55 
Harflarning yozma shakli ularning bosma shakli bilan taqqoslash orqali 
tanishtiriladi. 
Yozuv daftarida turli belgilar qo‘llangan. Ular shu belgi uchragan 
o‘rinlarda tanishtirib boriladi. 
Yozuvga o‘rgatishda o‘quvchilarning ko‘ruv, eshituv, qo‘l harakati 
sezgilarini ishga solish lozim. Shunda yozuv quruq yozuv bo‘lmay, ongli 
yozuvga aylanadi.