Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

S u v x o ‘jaIigi balansi. 
Suv resurslaridan foydalanishda m uhim
o'rinni kelajakka m o'ljallangan s u v x o ' j a l i g i b a l a n s i
(SXB) egallaydi.
Suv xo'jaligi balansi deganda m a ’lum bir vaqt oralig'ida ayrim 
hududdagi suvdan foydalanuvchilar talabiga bin o an mavjud va 
foydalanishga yaroqli suv resurslarining miqdoriy munosabati 
tushuniladi. SXB davlat to m o n id a n suvni hisobga olish va 
rejalashtirishning asosiy hujjatlaridan biridir. SXB kamsuv, 
kamsuvligi o'rtacha, suvliligi o'rtacha yillar uchun tuzilib, ularning 
hisobli t a ’minlanganligi 95,75,50 foizlarga mos bo'ladi.
Suv xo'jaligi balansi kirim -chiqim va natijaviy qismlardan 
iborat. Kirim qismiga quyidagilar kiradi: mazkur hududning daryo 
va yer osti suvlari oqim hajmi Wo, qo'shni havzalardan va yuqorida 
joylashgan yerlardan qaytma suvlarning oqib kelishi 
lVak.,
boshqa 
havzalardan daryo oqimini kerakli tom onga oqizish 
lVto.
Chiqim 
qismiga quyidagilar kiradi: iste'molchilarga suv berish 
Wib.,
kema 
qatnovi, davolash, kurort, sog'lomlashtirish, hordiq chiqarish va 
oqova suvlami toza suvlar bilan suyultirish 
Wsm
va kamsuv davrida 
daryoda saqlanadigan chegarali minim al suv sarfi 
W min.
B u la rd a n t a s h q a r i suv x o 'ja lig i b a l a n s i d a suv o m b o r i
tomonidan oqim hajmining rostlanishi 
± A V ,
signing bug'lanishga 
va suvning sizib oqishga isrofi Kinobatga olinadi.
SXBning natijaviy qismi suv resurslarining keragidan oshib 
ketishi va ketmasligidir 
± A lV .
S hunday qilib, SXB tenglamasi 
quyidagi ko'rinishga ega:
K + K.t, + wL0.-trib ,. + ivBn-w min±
± Д К - Kj 
= ± A IV .
(5Л)
Kelajakka mo'ljallangan SXB amaliy va hisobotli bo'lishi 
m um kin. Kelajakka m o'ljallangan SXB 15-20 yillar va undan 
k o'proq davr uchun tuziladi.
169

---

Amaliy SXB suv xo'jaligi tizimini qisqa m uddatlar uchun 
(yil, mavsum, yil choragi, oy, o ‘n kunlik), hisobotli SXB o'tgan 
davr uchun tuziladi. Suv xo'jalik balansi m a ’lum bir hudud 
uchun tuziladi. SXB yordam ida ayrim hududdagi mavjud suv 
resurslari va ulardan foydalanish darajasi baholanadi. Buning 
natijasida suv resurslari yetishmaydigan tu m anlar belgilanadi va 
suv xo'jaligining rivojlanishi va suv xo'jaligi ob ’ektlarini joylash- 
tirish bo'yicha chora-tadbirlar tavsiya etiladi.