Gidrologiya, gidrometriya va oqim hajmini

Q = Q + Q + Qsh+ Q6;
(3.65)
Bu yerda: 
Q —
turbinadan o ‘tadigan suv sarfi; 
Qln. —
to ‘g‘ondagi 
qurilm alardan o 'tad ig an suv sarfi; 
Q
sh—shim ilishga va nosoz 
qurilm alardan oqib ketadigan suv sarfi; 
Q —
boshqa m aqsadlarga 
ketadigan suv sarfi.
G id ro m e trik ish la rn i ta sh k il q ilis h d a ta riro v k a ish lari 
bajariladigan gidrom etrik stvorlam ing joyini belgilab, suv o ic h a sh
postlari jihozlanadi. T arirovka stvorlarining joylanishi G E S ning 
turiga bog'liq. Stvorlar inshootga kirib keladigan va u ndan chiqib 
ketadigan kanallaming to ‘g‘ri qismlarida joylanishi m a’qul. T o‘g‘onli 
G E SIarda to ‘g ‘o nn ing suv o 'tk azu v ch i joyini tarirovka qilishda, 
shimilishga ketadigan suvlami aniqlashda gidrometrik stvorlar pastki 
byefda daryo o ‘zanida imkoni boricha inshootga yaqin(100-400m) 
joylashtiriladi. Derivatsiyali G E S Iarda 3.13-rasm da ko'rsatilgan 
gidrom etrik stvorlarda vertushka yordam ida suv sarfi o 'lch anad i. 
Suv sathini o 'lc h a sh uchun pastki va yuqori byeflarda postlar 
o ‘rnatiIadi. Bu postlarga bir xil nol grafigining balandligi beriladi 
va suv sathi qiym atining farqi b o ‘yicha bosim hisoblanadi. Agar 
o ‘zgaruvchan oqim kuzatilsa suv sathini o ‘zi yozuvchi asboblar 
o ‘rnatilishi lozim . O qim hajm ini hisobga olish u ch u n inshoot 
m ajm uasida m untazam kuzatishlar quyidagilardan iborat:
1. Yuqori va pastki byeflarda suv sathini m untazam (har soatda) 
kuzatib borish.
2. T urbinani ochish va yopish vaqtini ro ‘yxatga olish (agar 
qism an ochilsa yoki yopilsa ro ‘yxatga olish har soatda bajariladi).
3. T o ‘g ‘onning va boshqa suv o ‘tkazuvchi t^ h ik la m in g ochili- 
shini va yopilishini ro ‘yxatga olish.
4. Suv oqish rejimida barcha o ‘zgarishlam i ro ‘yxatga olish.
Shu jum ladan, favqulodda turbinalam i to'xtatilishi, to ‘g‘onning
qopqoqlari buzilishi, suv o ‘tkazuvchi qurilm alarning ishdan chi- 
q ish iv a h.k. G E S ishlab chiqargan elektr quvvati(kvt. soatda) 
yoziladigan daftarda suv sathlari va turbinalam ing ochilish holati, 
elektr asboblarining ko‘rsatkichlari yozilib boriladi. Boshqa daftarda 
esa suv o ‘tkazuvchi qurilm alarning ochilishi va yopilishi yozib 
boriladi. D aftarga yozilish shakli h ar bir inshoot m ajm uasining 
konstruksion xususiyatlariga bog‘liq. Turbinalarni tarirovka qilish- 
dan m aqsad uning quvvati, bosim i va suv sarflari o'rtasidagi
103

---

bog‘lanishni topishdir. Agar bog'lan ish tarirovka orqali topilsa, 
bunda suv sarfi turbinaning quvvati va suv bosirnidan aniqlanadi. 
T urbinaning quvvati(N )K B T birligida, suv sarfi (£>m3/ s da va 
bosim (//)m b o ‘lsa, G E S ning quvvati quyidagiga teng:
N = y Q H ,
(3.66)
bu yerda у = 9,81 k H /m 3 —suvning solishtirm a og'irligi. Agregat- 
ning haqiqiy quvvati, y a’ni turbina va g enerato r bilan birga 
yuqoridagi form ula bilan hisoblagandan kam b o 'lad i, chunki 
quvvat yo‘lda sarflanadi va bu foydali ish koeffitsienti (F IK ) bilan 
ifodalanadi. FIK niri deb belgilasak, u turbina uchun 
tv
, 
generator 
uchun г) va red u k to r uchun Tir d an iborat b o ‘lib, um um iy 
agregat uchun 
r\ =
rj, • r|g • r]r— bunda agregatning quvvati FIK ni 
hisobga olganda jV =9,8lT i£?//bo‘ladi, unda suv sarfi quyidagiga 
teng: 0=N /9.81r) H, yoki (>=N/kH; bunda