O’rta osiyoda paleografiya, epigrafika va me’morchilik tarixi

Labi hovuz me'moriy ansambli.
XVII asrda qurib bitkazilgan Buxorodagi 
noyob va yirik me'moriy ansambllardan yana biri Labi hovuzdir. Ansambl 
tarkibiga kiruvchi Ko'kaldosh madrasasi, 1568-1569- yillarda, Devonbegi 
xonaqosi
,
1622-yilda qurib bitkazilgan. Me'moriy ansamblning markaziy 
elementini Labi hovuz tashkil etadi. 
 
Hovuzning eni 36 m, bo'yi 45,5 m, chuqurligi 5 m. Hovuz devorlari 
sinchlar bilan mustahkamlanib, shag'al va tuproq bilan to'ldirilgan va 
shibbalangan. Marmardan nishablar ishlangan. 
Hovuzning o'zini ansamblni birlashtiruvchi elementi sifatida barpo etilishi 
Markaziy Osiyo shahar arxitekturasining yutug'idir. Hozir hovuz atrofi tut 
daraxtlari. chinorlar bilan o'ralgan, u yerda zamonaviy choyxona, oshxona 
va boshqa hordiq chiqarish joylari yaratilgan. 
Labi hovuzning nomi bo'yicha ba'zi rivoyatlar bor. Buxoro amirining 
vaziri - devonbegi xonaqohini qurib bitkazgandan keyin uning yaqinida bir 
ayolga tegishli bo'lgan yerda yirik suv hovuzi qurmoqchi bo'lib, undan joyni 
olishga rozilik so'raydi. Ammo vazir u ayoldan rad javobini oladi. Shundan 
so'ng vazir ayolning hovli ostidan kanal o'tkazadi. Suv uyning devorlarini 
yemira boshlaydi. Bu hodisadan keyin ayol hovlisini vazirga berishga majbur 
bo'ladi. Bu yerning nomi ana shu zo'ravonlikdan kelib chiqqan va u o'z 
vaqtida «Xavuzi bazo'r» (Zo'ravonlik hovuzi) deb atalgan deyiladi. 
Yuqorida ko'rsatib o'tilganidek, ansamblning shimoli-sharq tomonida 
Ko'kaldosh madrasasi barpo etilgan. Uni Buxoro amirining vaziri Qulbobo 
Ko'kaldosh qurdirgan. Bu madrasa Labi hovuz ansamblidagi eng katta imorat 
va Buxorodag eng katta madrasa hisoblanadi. 
Xo'ja Zayniddin va Baland masjidlari me'morchiligi. 
Xo'ja Zayniddin 
masjidi 1555-yilga qadar qurilgan. Buning arxitekturasi 
misolida 
monumentallikka sig'inish va maqsadga muvofiqlikning birinchi marta 
uyg'unlashganini ko'rish mumkin. U markazlashma-gumbazli masjidning ikki 
tomoni tor ko'chaga, qolgan ikki tomoni turar-joylarga qarab joylashgan. 
Tomonlarr soyali peshayvon va mahallani suv bilan ta'minlash maqsadida 

---

barpo etilgan tosh hovuz bog'lab turadi. Masjidning naqadar darajada 
qimmat qurilishi, bejirimligi va atrofida joylashgan oddiy uylarning 
ko'rinishidan feodallar va kambag'al xalq orasidagi
keskin farq yaqqol 
bilinib turgan. Gumbazning o'rta qismi qavariq qovurg'alar bilan tor sektorlarga 
bo'lingan. Interer moviy-ko'k va sariq-qizil ranglar majmui yordamida ishlangan, 
geometrik figuralar bilan to'ldirilgan va bezatilgan. To'g'ri to'rtburchakli 
shakllarga bo'lingan panellar noyob tarzda bajarilgan. Bosh gumbazli xonaga ikki 
tarafdan ayvonni tutashtirilishi uning an'anaviyligini va feodal davri 
me'morchiligining qadimgi namunasidan kelib chiqqanligini bile rib turadi.
 
1555-yilda Buxoroning g'arb tomonida Masjidi Baland qurilgan. U mas d 
Buxoro me'morchiligida guzar, mahalla tipidagi yangilik namunasidir
( J O 40-
rastfi).
Bu yerda katta devor sirtlari o'ylab topilgan an'anaviy proporsional 
qoidaga ko'ra qismlarga bo'lingan: panellar, ularning ustida takrorlanadigan katta 
va kichik pannolar, so'ngra friz ishlangan.