―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

Har xil turdagi mahsulotlar 
Dezil‘ yoqilg‗isi - 
 
kerosinga nisbatan yuqori haroratda qaynaydigan va 
surkov moylariga nisbatan past haroratda qaynaydigan, o‗rtacha va yuqori 
tezlikda harakatlanadigan dizel dvigatellari uchun yoqilg‗i hisoblanadi. 
Setan soni. 
Dizel yoqilg‗isi setan sonlari bilan baholanadi – bu harorat va 
bosim ostida yengil alangalanishini haqiqiy o‗lchovi, lekin yonish qobiliyati 
emas. Shuning uchun setan aralashmasi – 16 ta parafinli uglerod atomidan 
iborat, bosim ostida yengil alangalanadigan, metilnaftalin yonmaydigan 
mahsulotdir. 
Setan dizel yoqilg'isini etalon aralashma bilan taqqoslab ko'rish 
orqali aniqlanadi. Etalon aralashma bu setan (geksadekan C
16
H
34
uning sitan 
soni «100» deb qabo‘l qilingan) va 
α
-metil naftalin -C
10
H
7
CH
3
(setan soni «0» 
deb qabo‘l qilingan) aralashmasidan iborat boiib, dizel yoqilgilarida setan soni 

---

93 
 
2.10.-rasm. Neftni kompleks tayyorlash qurilmasining umumiy ko‗rinishi
 

---

94 
2.11.-rasm. Neftni rektifikatsiya usulida qayta ishlash sxemasi. 
40 dan 50 gacha bo'ladi.
Setanni aralashmasidagi foizi uni alangalanishini 
ko‗rsatadi, xuddi standart sharoitda sinalgan dizel yoqilg‗isi kabi va setanli soni 
deyiladi. Parafinli yoqilg‗i dizel dvigatellari uchun yoqilg‗i sifatida to‗g‗ri keladi 
ya‘ni, qo‗shimcha uchqunsiz bosim ostida alangalanadi, katalitik krekingda past 
setan soni bilan og‗ir distillyatlardan foydalanish kengayadi. Past sifatli dizel 
yoqilg‗isini alangalanishini yaxshilash, setan sonini oshirish uchun unga maxsus 
moylarni qo‗shish orqali uning qo‗llanilish ishonchliligi oshiriladi. 
Suningdek 
dizel yoqilg'isining setan soni, yoqilg'iga yuqori molekular parafin 
uglevodorodlari, organik perekis moddalar qo'shish bilan oshiriladi.
Amilnitratning kichik qo‗shmasi ham yoqilg‗ini sifatini oshiradi. 
Reaktiv yoqilg‗i. Reaktiv neftli yoqilg‗i kerosinli yoki naftenli bo‗lishi 
mumkin. U benzinni to‗g‗ri haydash yoki yoqilg‗i kerosinidan kerosin olish 
orqali olinadi.
Binolarni qizdirish uchun yoqilg‗i
. Yengil distillyatlardan maishiy zarurat 
uchun yoqilg‗i sifatida foydalanish darajasi oshib bormoqda. Uni yoqish uchun 
qulayligi, tozaligi, tabiiy gaz yoki elektr energiyasiga taqqoslash mumkin.
Mazut. 
Sanoatdagi ko‗pgina qozonxonalar va issiqlik elektr stansiyalari 
neftni qayta ishlash asosida qolgan qoldiqlari qora qovushqoq yoqilg‗i sifatida – 
mazutdan foydalaniladi. Ko‗p holatda mazut kreking mahsuloti yoki to‗g‗ridan – 

---

95 
to‗g‗ri haydash orqali olinadi. Parafinli voskalar jihozlarni suvdan 
himoyalaydigan vositalardan biri hisoblanadi. Bularning hammasi suvli – oq 
rangda va erish harorati 50-95°С chegarasida.
Mikrokristal voski izolyatsiya qilish sifatida har xil tarmoqlarda ya‘ni, elektr 
sanoatida va aloqa vositalari sanoatida hamda pechatlash tarmoqlarida va
boshqa sohalarda qo‗llaniladi. Vazelin neft qoldiqlari va parafinli voskalaridan 
tashkil topgan, silindrli distillyatlarni fil‘trlashda va texnikada hamda 
meditsinada mazlarni tayyorlashda qo‗llaniladi. 
Neftni qayta ishlash qurilmai NQIQ (UPN-40)
Texnik tavsiflari 
Neftni ishlab chiqarish quvvati, ming t/yil 40 ± 20%