―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

3.3.Neftni va yonuvchan gazlarni qayta ishlashga tayyorlashning ilmiy 
asoslari va texnologik jarayonlari 
Quduq orqali qazib olinadigan neftning tarkibida yo‗ldosh gaz, mexanik 
aralashmalar va qatlam suvlari mavjud bo‗ladi qaysiki, har xil tuzlarning 
eritmalaridan ya‘ni natriy xlor, kal‘siy va magniy hamda kam holatda – 
karbonat va sulfatlari mavjud bo‗ladi. Konlarni ishlatishning birlamchi davrida 
neft suvsiz va kam suvlangan holda qazib olinadi, keyinchalik esa qazib olishda 
suvlanganligi oshib boradi va 90 – 98 % gacha yetadi. Ko‗rinib turibdiki, ―iflos‖ 
va xom neftning tarkibida yengil uchadigan organik (metandan - butangacha) va 
noorganik (H
2
S, CO
2
) gaz komponentlari mavjud bo‗lganligi uchun kon 
sharoitida sifatli tozalanmasdan tashishga va NQIZlarida qayta ishlash mumkin 
emas. 
Neftning tarkibida qatlam suvlarining mavjudligi uni quvuruzatmalar 
orqali tashishda va qayta ishlashda amaldagi narxini oshirib yuboradi. Neftni 

---

128 
tarkibida suvning miqdorini oshishi uni bug‗lantirish va kondensatsiyasiga
sarflanadigan energiya xarajatlarini (benzinga nisbatan 8 marta yoki undan ham) 
oshirib yuboradi. Transport sarflarini ballast suvlarni qayta haydashda oshib 
borishi bilan birgalikda qatlam suvlarining suvli deemulsiyasini hisobiga 
neftning qovushqoqligi ham kuchayadi. 
Masalan, neftning tarkibidagi suvning miqdori 5% dan 20% gacha 
ko‗payganda qovushqoqlik 17 dan 33,3 sSt.gacha oshadi. Neftning tarkibidagi 
mexanik aralashmalar ya‘ni yuqori dispersli qum, loylar, ohaktoshlar va boshqa 
tog‗ jinslarining zarralari suvning globullarini sirtida adsorbsiyalanadi va neftli 
deemulsiyalarni barqarorlashtirishga olib keladi. Barqaror deemulsiyaning 
paydo bo‗lishi kon neftini suvsizlantirish va tuzsizlantirish uchun sarflanadigan 
xarajatlarni oshirib yuboradi hamda atrof muhitga zararli ta‘sir ko‗rsatadi. Neftni 
tarkibidagi qatlam suvlarni tindirgichlarda va rezervuarlarda ajratishda neftning 
bir qismi suv bilan birgalikda deemulsiya ko‗rinishida tashlab yuboriladi va 
oqova suvlarni ifloslantiradi. Deemulsiyaning shu qismi tutqichlarda ushlab 
qolinadi hamda yer omborlarida va neftli ko‗llarda yig‗iladi va to‗planadi 
qaysiki, undan tejamkorlik yoki utilizatsiya yo‗li foydalanish katta xarajatni 
talab qiladi. Neftning tarkibida mexanik aralashmalarning miqdorini ko‗payishi 
neftapparatlarida cho‗kmalarni shakllanishiga va quvuruzatmalarni yemirilishini 
kuchaytiradi, issiqlik uzatish koeffitsiyentini va qurilmaning ish unumdorligini 
kamaytirishga olib keladi. 
Suv va mexanik aralashmalarga nisbatan neftni kon sharoitida va qayta 
ishlashga tayyorlashdagi qurilmalarning ishiga ko‗proq salbiy ta‘sirni neftning 
tarkibidagi xlor tuzlari ko‗rsatadi. Xloridlar, kal‘siy va magniy tuzlari past 
haroratlarda tuz kislotasi paydo bo‗lishi bilan gidrolizlanadi. Tuz kislotasining 
ta‘sirida texnologik qurilmalarning metallini parchalanishi sodir bo‗ladi. Qayta 
haydaydigan quriomalarning kondensatsiya-sovutish apparaturalari xloridlarning 
gidrolizi mahsulotlari ta‘sirida jadal yemiriladi. Bundan tashqari tuzlar neft 
mahsulotlarining qoldiqlarida to‗planadi – mazut, gudron va koksning 
xossalarini yomonlashtiradi.

---

129 
Oltingugurtli va yuqori oltingugurtli neftlarni qayta ishlash natijasida 
oltingugurtli birikmalar yoyiladi hamda vodorod xlorid bilan birgalikda neft 
apparatlarida kuchli korroziyalarni keltirib chiqaradi. 
Fe + H
2
S 
→
FeS + H
2
, 
FeS + 2HCl 
→
FeCl
2
+H
2
S. 
Temir xlorid suvli eritmaga o‗tadi, ajralib chiqqan vodorod sul‘fit esa 
qaytadan temir bilan reaksiyalanadi. Shunday qilib, neftda temir xloridni va 
vodorod sul‘fidni birgalikda bo‗lishi nam muhitda o‗zaro birikkan zanjirni hosil 
qiladi va metallni yoyishni boshlaydi. Neftning tarkibida xlorli tuzlar kam
bo‗lganda korroziyaning jadalligi past bo‗ladi, temir sul‘fitda paydo bo‗lgan 
himoyaviy parda metallni korroziyalanishdan himoya qiladi. 
—
Shuning uchun konlarda tayyorlangan tovarlar quyidagi xalqaro talablar 
bo‗yicha baholanadi:
—
Oltingugurtning umumiy tarkibi bo‗yicha to‗rtta sinfga;
—
20°С haroratda zichligi bo‗yicha beshta turga; 
—
suvning va xlor tuzlarining tarkibi bo‗yicha uchta guruhga; 
—
oltingugurt va yengil merkaptanlarning tarkibi bo‗yicha uchta turga.