―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

3.2-rasm. 
Neft–suv 
fazalari 
bo‗linmasida 
joylashgan 
SFM 
molekulasi 
a — oddiy SFM; b — SFM bloksopolimerlardan; 1 — SFMning gidrofil‘ qismi; 2 — 
SFMning gidrofob qismi. 
Oksietillangan yog‗li kislotalar (OYoK). 
OYoKlarni sintezida sintetik yog‗li 
kislotalarning kubli qoldiqlaridan uglerod atomlarini soni 20 (С
п
> 20) yoki 25 
(С
п
> 25) katta bo‗lganda foydalaniladi. OYoK namunasining dedeemulsiyalash 
faolligi va fizik xossalari (qotish harorati, qovushqoqlik, zichligi va boshqalar) 
OEning soniga (14...25 chegarasida bir molekula OYoK) bog‗liq bo‗ladi, 
qovushqoqligi 
va 
SFMning 
qotish 
harorati 
pasayadi, 
zichligi 
va 
dedeemulsiyalash qobiliyati oshadi. Sintezlangan kislota > С
25
bo‗lganda 
OYoKlarning o‗rtasida eng samarali deemulgator hisoblanadi va oksiddagi 
etilen tarkibi 65.67% ga teng. 
Oksietillangan alkilfenollar (OP-10). Mono- va dialkilfenollarning 
oksiletillangan mahsulotlari hisoblanadi. 
OP-10 deemulgatori OYoK si bilan taqqoslanganda kam universal va 
neftni organik sonlarini dedeemulsiyalashda qo‗llaniladi. 

Polioksialkillarning bloksopolimerlari 
eng samarali va universial 
deemulgator hisoblanadi. Ularni samarali dedeemulsiyalashi SFMlarning 
gidrofob qismi (oksipropilen zanjiri) oddiy deemulgatorlar turidagi OYoKlar 
kabi neft fazalarining chuqurligiga yo‗naltirilmaydi, qisman deemulsiya sirt 

---

138 
yuzasining fazalar oralig‗iga qisman tarqaladi (3.3-rasm). Bunday holat neftni 
suvsizlantirish va tuzsizlantirish jarayonlarida bloksopolimerlardan olingan 
deemulgatorning sarfi juda kichik bo‗ladi (10.30 g/t). Sanoatda qo‗llaniladigan 
bloksopolimerlarning quyidagicha: 186 va 305 propilenglikol asosida; 157, 385 
– etilendiamin (diproksamin 157) asosida; 116 va 226 sintetik yog‗ilg‗i kislota 
asosida hamda 145 va 295 – ikkia tomli fenol asosida tayyorlangan. 
Bioksipolimer oksialkilenlar deemulgatorlarini faolligi va fizik-kimyoviy 
xossalari gidrofil va gidrofob molekula zarralarining kattaligi va nisbatiga 
amalda hamda birlamchi moddalarning tarkibi va tuzilishiga bog‗liq bo‗ladi. 
Oksipropilenlarni guruhini oxirida joylashishini SFM gidrofob qiladi, bunday 
tarkibdagi va molekulyar massasini SFM bilan taqqoslanganda juda past 
haroratda sovishga olib keladi.
Yuqori samaradorlikka ega bo‗lgan juda ko‗p tardagi deemulgatorlar 
sintez qilingan. Ishlab chiqarish jarayonida yuqori deemulsiyalash faolligiga ega 
bo‗lgan dissolvan 4400, 4411, 4422 va 4433 lar qo‗llaniladi SFM ning suvdagi 
eritmasi 65% yoki metil spirtining molekulyar massasi 2500 – 3000, 
alkilenglikol asosida sintez qilingan eritmasi hamda 
separol, beskol, proxalit 
va 
boshqalar. Yuqori dedeemulsiyalash faolligiga ega bo‗lgan demul‘gatorlar 
Gollandiya, Fransiya, Italiya, Yaponiya va boshqa davlatlarda ishlab chiqariladi. 
Neftni sanoatda suvsizlantirish va tuzsizlantirish jarayonlari 
faqat 
kimyoviy usullarni qo‗llash orqali emas, balki neft qobiqlarini parchalashni
elektrik, issiqlik va mexanik 
usullardan foydalaniladi. Bu jarayon natijasida 
deemulsiyani solvat qobiqlari va tuzilma-mexanik mustahkamligi parchalanadi 
hamda koalessenlash va tomchilarni mustahkamlash, elektr tuzsizlantirish 
qurilmasi (ETQ) qurilmasi yordamida yirik suv globullarini cho‗kishi 
tezlashadi. Yuqorida keltirilgan usullar alohida qaralganda talab qilingan chuqur 
suvsizlantirish va tuzsizlantirishni amalga oshirishni imkoniyatini bermaydi. 
Deemulsiyaga elektr ishlov berishda 
– 
neft elektr maydon orqali o‗tkaziladi, 
o‗zgaruvchan sanoat chastotalari va yuqori kuchlanish (15 – 44 kV) orqali 
o‗tkazish afzal hisoblanadi. Elektr maydonning induksiyasi natijasida suvning 

---

139 
dispersli tomchilari qutblanadi, himoyaviy qobiqning parchalanishi bilan 
deformatsiyalanadi (cho‗ziladi yoki tortiladi), elektrodlarni qutblanishi 
almashishi bilan (bir sekundda 50 marta) ularni to‗qnashuvi va yiriklashish 
ehtimolligi oshadi, natijada globullarni alohida fazalarga ajralishi cho‗kish 
tezligini oshiradi.
Suvsizlanish chuqurligi oshib borishi bilan qoldiq tomchilar oralig‗idagi 
masofalar oshadi va koalessenlash sekinlashadi. O‗zgaruvchan tok maydonida 
ishlangan neftdagi suvning eng oxirgi tarkibi 0,1% miqdorida chegaralandi. Suv 
tomchilarining qoldiq koalessensiyasini elektr maydonining kuchlanishini aniq 
chegaragacha oshirish orqali amalga oshiiladi. 
Maydonni kuchlanishi yanada oshirilganda tomchini elektr disperslanish 
jarayonini to‗g‗ri kelmagan holda tezlashadi va koalessensiyalanish yana 
sekinlashadi. Shuning uchun aniq turdagi deemulsiya uchun eyektrodlarni 
optimal o‗lchamlarini va ular orasidagi masofa tanlanadi. Neftdagi tuzlarni 
qoldiq miqdori qoldiq suvning tarkibiga va uning tuzlanganligiga bog‗liq 
bo‗ladi. Shuning uchun neftni chuqur suvsizlantirishga erishish uchun uni 
chuchuk suvning optimal miqdorida yuvish amalga oshiriladi. Yuvuvchi 
suvning miqdori ko‗p oshirilganda neftni tuzsizlantirish xarajatlari va oqavo 
suvlarning miqdori ham oshib ketadi. Shunga bog‗liq holda chuchuk suvni 
tejash maqsadida ko‗pgina NQIZlarida ETQlarida ikki pog‗onali sxemada 
yuvuvchi suvlar qarshi oqim orqali uzatiladi.