―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik

 
Nazorat savollari 
 
 
1.Neftni qayta ishlash zavodlaridagi texnologik jarayonlarni ikki 
guruhga sinflash mumkinmi? 
2.Termik jarayonlarni kimyoviy reaksiyalarni olib borilishiga 
muvofiq qanday turlarga bo‗linadi? 
3.Suv va mexanik aralashmalarga nisbatan neftni kon sharoitida va qayta 
ishlashga tayyorlashdagi qurilmalarning ishiga ko‗proq salbiy ta‘sir 
ko‗rsatadimi?
4.Temir xlorid suvli eritmaga o‗tadi, ajralib chiqqan vodorod sul‘fit esa 
qaytadan temir bilan reaksiyalanadi? 
5.Trap-ajratgichlardan keyin neftning tarkibida necha % miqdorida erigan 
gazlar qoladi? 
6. Zamonaviy turdagi deemulgatorlarga qanday talablar qo‗yiladi? 
7.Neftning yuqori qaynovchi qoldiq fraksiyalari, haydash jarayonida 
distillyatga tushganda ularning foydalanish tavsiflarini yomonlashtiradimi? 
8.Neftni haydashning ishlab chiqarish jarayonlarida kolonnalar balandligi 
bo‗yicha harorat rejimini rostlashning qanday usullari qo‗llaniladi? 
9.Rektifikatsiya kolonnasida texnologik parametrlarni optimallashtirishda 
qanday bosim va harorat tanlanadi ?
10.Bug‗latuvchi agent sifatida suv bug‗ini qo‗llashning qanday 
kamchiliklari mavjud? 

---

179 
IV 
– bob. TERMIK KREKING VA TERMIK DESTRUKTIV 
JARAYONINING SANOATDAGI QURILMALARI
4.1. Termik kreking haqida tushuncha, kreking vaqtida uglevodorodlarni 
o‗zgarishi, xom-ashyo va olinadigan mahsulotlar 
Termodestruksiya jarayonlari orqali neft va neft mahsulotlarini issiqlik 
ta‘sirida parchalanishi tushuniladi. Jarayonlar uch bosqichda o‗tkaziladi: 
Suyuq neft mahsulotlari va xom-ashyosini yuqori bosim ostida (20-70 
atm) 
termokrekinglash 
(visbreking) 
neft 
qoldiqlarini 
past 
bosimda 
termokrekinglash. Suyuq va gaz holatidagi neft xom ashyosini yuqori haroratda 
(450
0
С dan 1200
0
С) piroliz qilish. 
Yuqori bosimda olib boriladigan kreking 470-540
0
С gacha nisbatan 
yengil xom ashyolarni (ligroin, mazut) qayta ishlab benzin olish uchun 
ishlatiladi. Neft qoldiqlari yarim gudron va gudronlarni qayta ishlashda asosiy 
mahsulot sifatida qozonxona yoqilg‗isi olinadi. Bunday jarayon og‗ir qoldiq 
xom ashyoni yengil sharoitda bir karrali termik parchalanishdir. Visbreking xom 
ashyosi neftni atmosferali haydashdan olingan mazut yoki vakuum gudronlari 
hisoblanadi.
Visbreking orqali xom ashyoning qovushqoqligiga nisbatan pasaytirilgan 
suyuq qozonxona yoqilg‗isi ishlab chiqarish uchun (1 variant), yoki 
gidrokreking va katalitik kreking qurilmalari xom ashyosi bo‗lgan gazoyl ishlab 
chiqarishni yo‗naltirish uchun (2 variant) o‗tkaziladi. Har ikkala variantda ham
yengil mahsulotlar gaz va benzin fraksiyalari hisoblanib odatda ularni chiqishi 3 
va 8%dan oshmaydi. Viskreking qurilmasi kompleks qurilmalar tarkibida bir 
seksiyali ko‗rinishda kiradi. Masalan neftni atmosferali haydash, atmosferali 
mazut visbreking gazoyl fraksiyasi uchun visbreking mazutni vakuumli 
haydash gazoyllarni ajralishi, kerosin chiqish miqdorini oshirish maqsadida 
gazoyl aralashmalarini terming krekinglash. 
Gudronlarni krekinglash jarayoni 460-500
0
С harorat, 1,4-3,5 MPa bosim 
sharoitida o‗tkaziladi. Kreking jarayoni issiqlik yutilishi (endotermik) reaksiyasi 

---

180 
bilan kechadi. 
4.1
-Jadval