―neft va gazni qayta ishlash texnologiyasi‖. 1 qism 5321300 – ―neft va neft-gazni qayta ishlash texnologiyasi‖ bakalavr ta‘lim yo‗nalishi uchun darslik
Yüklə 15,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
KR
KK ZK Vodorod - 5,50 - 0,40 16,00 2,50 - - - - Metan 2,65 12,50 34,00 32,50 34,40 11,00 - - - - Etilen - - - 4,50 29,30 6,00 - - 0,12 3,50 Etan 13,32 24,50 24,50 21,50 5,00 8,00 0,80 1,60 0,84 5,00 Propilen - - - 4,00 10,50 22,00 - - 23,00 7,50 Propan 41,29 32,00 20,50 15,00 0,20 12,50 21,70 46,90 7,89 6,60 Izobutilen - - - 2,20 1,30 6,00 - - 19,81 2,15 ya-Butilen - - - 4,40 1,20 14,00 - - 18,81 6,60 Izobutan 8,02 11,00 21,00 7,00 - 14,00 14,80 26,20 17,47 12,90 p-Butan 24,50 14,50 - 8,50 0,50 4,00 48,20 21,10 4,14 15,50 Amilenlar - - - - - - - - 3,07 13,25 Izopentan 5,05 - - - - - 8,10 2,20 4,43 2,10 p-Pentan 3,27 - - - - - 3,50 2,00 0,90 11,50 Geksanlar va undan yuqori 1,90 - - - - - 2,90 - 0,06 13,00 qo‗shimchalar - - - - 1,50 - - - 0,09 0,75 -metan-etanli (quruq gaz), ba‘zan piroliz uchun xomashyo yoki moylarni chuqur parafinsizlantirish qurilmalarida sovituvchi agent va h.k. sifatida ishlatiladigan etan; pirolizda xomashyo, iste‘mol uchun siqilgan gaz va sanoat qurilmalarida sovuq agent sifatida ishlatiladigan propan; 172 -sintetik kauchuk ishlab chiqarishda alkillash qurilmasi xomashyosi bo‗lgan izobutan; - butadiyen olish yoki iste‘mol uchun siqilgan gaz va avtobenzinlar yoquvchi xossalarini rostlash uchun komponent sifatida ishlatiladigan butan; -izopren kauchuk va avtobenzinlarning yuqori oktanli komponentlari ishlab chiqarish xomashyosi bo‗lib xizmat qiluvchi izopentan; -piroliz, izomerlash jarayonlari va h.k.lar uchun xoshashyo pentan fraksiyalari. Ba‘zida pentan va undan og‗irroq uglevodorodlar fraksiyalarga ajratilmaydi va gaz benzini sifatida ishlatiladi. To‗yingan gazlar GFQlarida tarkibida olifen saqlovchi oqimlardan quyidagi fraksiyalar ajratiladi: -polimerlash va alkillash, neftkimyo sanoati jarayonlari xomashyosi – propan-propilen; -metiletilketon, poliizobutilen, sintetik kauchuk va boshqa ishlab chiqarish uchun alkillash qurilmasi xomashyosi – butan-butilen; -neftkimyo xomashyosi sifatida ishlatiladigan etan-etilen va pentan- amilen fraksiyalari. Uglevodorod gazlaridan GFQlarda olinadigan fraksiyalar sifati bo‗yicha bu neft mahsulotlari texnik shartlariga to‗g‗ri kelishi kerak. Uglevodorod gazlari fraksiyalanishdan oldin dastlab oltingugurt vodorodidan tozalash va quritish bloklariga yuboriladi. Neft va gazni qayta ishlash zavodlarida uglevodorod gazlarini individual yoki chuqur texnik fraksiyalarga ajratishning quyidagi fizik jarayonlari eng keng tarqalgan: kondensatsiyalash, kompressiya (bosim ostida siqish), rektifikatsiya va absorbsiya. GFQlarda bu jarayonlar turli kombinatsiyalarda birlashtirilgan. Kompreslash va kondensatsiyalash – gazni kompressorlarda siqish va sovutgichlarda gaz va suyuqlik ikki fazali tizimli hosil qilib sovutish jarayonlaridir. Bosimni ko‗tarish va haroratini tushirish bilan suyuq fazaning chiqishi oshadi, shu bilan birga, kondensatsiyalangan uglevodorodlar yengil komponentlarni aralashtirib ularni suyuq holatga o‗tishini yengillashtiradi. 173 Odatda sovituvchi agent sifatida suv, havo, bug‗lanuvchi ammiak, propan yoki etandan foydalangan holda kompreslash va sovutishning ko‗p bosqichli (2, 3 yoki ko‗prok) tizimlari qo‗llaniladi. Siqilgan va sovitilgan gazlarni ajratish gaz ajratgichlar yordamida amalga oshiriladi, u yerdan esa gaz va kondensat rektifikatsiya yoki absorbsiya usullari orqali keyingi fraksiyalashga jo‗natiladi. Absorbsiya – gaz aralashmalarini suyuq yutuvchi – absorbent bilan xomashyodagi alohida komponentlarni tanlab yutilishiga asoslangan ajratish jarayonidir. Uglevodorodlarni absorbentda aralashuvchanligi - bosim ortishi, molekulyar massaning ortishi va jarayon haroratining absorbsiyalanayotgan gaz kritik haroratidan pasayishi bilan ortadi. Absorbsiya - qaytar jarayon va u yutilgan gazlarni suyuqlikdan ajralishi – desorbsiyaga asoslangan . Absorbsiya va desorbsiyaning birlashishi ko‗p marotaba yutuvchini qo‗llash va undan yutilgan komponentni ajratib olish imkonini beradi. Desorbsiya uchun qulay sharoit bu absorbsiyada bajariladiganiga nisbatan teskari sharoitdir, ya‘ni yuqori harorat va past bosim. Uglevodorod gazlari uchun eng yaxshi absorbentlar ularga tuzilishi va molekulyar massasi yaqin bo‗lgan suyuq uglevodorodlardir, masalan benzinli yoki kerosinli fraksiyalar. Rektifikatsiya - uglevodorod gazlarini ajratishning yakunlovchi bosqichi hisoblanadi. Neft fraksiyalarini rektifikatsiya qilishga nisbatan taqqoslanganda, siqilgan gazlar rektifikatsiyasining o‗ziga xosligi – xomashyoning qaynash haroratiga ko‗ra juda yaqin bo‗lgan komponentlari yoki fraksiyalarni yuqori aniqlikda ajratish zarurligi. Shunday qilib, etan va etilennnig qaynash haroratlari orasidagi farq 15°С ni tashkil qiladi. Butan-butilen fraksiyalarini ajratish eng kiyinroq: izobutanni normal bosimda qaynash harorati - 11,7°С, izobutilen - 6,9°С, butenni - 1 - 6,29°С, а-butan - 0,5°С ni tashkil etadi. Siqilgan gazlarni rektifikatsiyalash kolonnalarida yuqori bosimlarda amalga oshirishga to‗g‗ri keladi, chunki suyuqlik ta‘minotini hosil qilish uchun kolonna yuqori mahsulotlarini sun‘iy sovutishga murojaat qilmasdan oddiy havoli va suvli sovutgichlarda kondensatsiyalash kerak bo‗ladi. 174 Ajratishning aniq sxemasini (ketma-ketligini), harorat, bosim va kolonnada likopchalar sonini tanlash – dastlabki gaz aralashmasi tarkibi, olinadigan mahsulotdan talab qilinadigan tozalik va assortimentiga ko‗ra aniqlanadi. NQIZda neftzavod gazlarini ajratish uchun asosan 2 turdagi gaz fraksiyalash qurilmalari qo‗llanilib, ularning har biriga kompresslash va kondensatsiyalash bloklari kiradi: rektifikatsion - qisqa GFQ va absorbsiya - rektifikatsiya - AGFQ. 3.12 va 3.13 rasmlarda to‗yingan gazlarni ajratish uchun GFQ va moyli gazlarni fraksiyalash va katalitik kreking benzinini barqarorlashtirish uchun AGFQ ning prinsipial sxemasi keltirilgan (sxemalarda oltingugurtdan tozalash, quritish, kompreslash va kondensatsiyalash bloklari ko‗rsatilmagan). GFQ rektifikatsiya blokida (3.12-rasm) uglevodorod gazi xomashyosidan dastlab deetanizator 1 da metan va etandan tashkil topuvchi quruq gaz chiqarib olinadi. 1 kolonna yuqorisida ammiakli kondensator- sovutgichda sovitilgan ta‘minotni uzatish orqali past harorat ushlab turiladi. Deetanizator kubli qoldigi propan kolonnasi 2 ga tushadi, va u yerda bu kolonnaning yuqori qismidan chiqarib olinuvchi propan fraksiyasi va butan kolonnasi 3 ga jo‗natiluvchi С 4 va undan yuqori uglevodorod aralashmalariga ajratiladi. Bu kolonnaning rektifikati izobutan kolonnasi 4 da izobutanli va butanli fraksiyalarga ajraluvchi butanlar aralashmasidir. Kolonnaning 3 kub mahsuloti keyinchalik pentan kolonnasiga 5 uzatiladi va u yerdan izopentan kolonnasida 6 n-pentan va izopentanga ajraluvchi pentan aralashmalari yuqori rektifikat ko‗rinishida chiqarib olinadi. Kolonna 5 pastki mahsulotlari - С 6 va undan yuqori fraksiyalar – qurilmadan chiqarib olinadi. AGFQ qurilmalarida (3.13-rasm) katalitik kreking gazlarini deetanizatsiya qilish uchun fraksiyalovchi absorber 1 dan foydalaniladi. U qo‗shilgan absorber- desorber kolonnasidir. Fraksiyalovchi absorber yuqori qismida absorbsiya, ya‘ni maqsadli (С 3 va yuqori) komponentlarni gazdan yutilishi, pastki qismida esa – absorbentni berilayotgan issiqlik hisobiga qisman regeneratsiyasi kechadi. |