www.ziyouz.com kutubxonasi
475
XIII 1. Iskandar, Iskandar Zulqarnayi— Sharq xalqlari adabiyotida keng tarqalgan obraz. Bu obrazning
paydo bo‘lishi tarixiy yunon sarkardasi Aleksandr Makedonskiy faoliyatn bilan bog‘liq. Iskandar
Qur’onning surasida eslangan Zulqarnayndir. U Sharqdagi musulmon xalqlari orasida mashhur.
Iskandar haqidagi ilk ma’lumot X asr tarixchilari Hamza ibn Hasan al-Isfahoniy, Dinyuvariy,
Tabariylar asarlarida, keyinroq Beruniyning «Qadimi xalqlardan qolgan yodgorliklar» kitobida
uchraydi. Badiiy asarlarda, jumladan, Abu Ali Muhammad ibn Muhammad Bal’amiy asarida Iskandar
salbiy obraz sifatida berilgan bo‘lsa, Firdavsiyning «Shohnoma», Nizomiyning «Iskandarnoma», Amir
Xusrav Dehlaviyning «Oyinai Iskandariy», Abdurahmon Jomiyning «Xiradnomai Iskandariy»
asarlarida Iskandar obrazi fotih, olim. faylasuf va payg‘ambar tarzida tasvirlangan.
Alisher Navoiy «Tarixi muluki Ajam»da Iskandar haqida afsona, rivoyat va tarixiy asarlardan
kelib chiqib fikr yuritadi. «Saddi Iskandariy» dostonida esa Iskandarning ideal obrazini yaratib, uni
shoh va olim sifatida talqin etadi.
2. Ashki Doro — qadimiy Eronnning ashkoniylar sulolasiga mansub afsonaviy podshoh. Navoiy
«Tarixi muluki Ajam»da xabar berishicha, hokimiyatni Abtahshi Rumiydan (uni o‘ldirib) olib, Eronda
uch yil hukmdorlik qilgan.
3. Ashki Ashkon — afsonaviy Ashki Doroning o‘g‘li bo‘lib, Navoiy «Tarixi muluki Ajam»da
Ashki Ashkon yigirma yil podshohlik qilgan, deydi.
4. Bahromi Shopur — qadimiy Eronning ashkoniy sulolasidan bo‘lgan afsonaviy podshohlardan
biri. U otasi (Ashki Ashkon)dan keyin o‘n bir yil taxtda o‘tirgan, deydi Alisher Navoiy «Tarixi muluki
Ajam»da.
5. Yalosh ibni Bahrom — Eronning ashkoniylar sulolasiga mansub bo‘lgan podshohning nomi.
Alisher Navoiy «Tarixi muluki Ajam»da uni Bahrom binni Shopurning valiahdi bo‘lganligi hamda o‘n
besh yil podshohlik qilganligini hikoya qiladi.
6. Hurmuz ibin Yalosh — ashkoniylar sulolasining podshohlaridan. Alisher Navoiy «Tarixi muluki
Ajam»da uni otasi (Yalosh ibin Bahrom)ga noyib bo‘lib, o‘n to‘qqiz yil podshohlik qilganligini xabar
beradi.
7. Narsi ibni Yalosh — qadimiy Eronning ashkoniylar sulolasiga mansub bo‘lgan afsonaviy
podshoh. Alisher Navoiy «Tarixi muluki Ajam»da uning o‘n yil podshohlik qilganligi haqida xabar
bergan.
8. Feruzi Hurmuz— ashkoniylar sulolasiga mansub bo‘lgan podshoh. Alisher Navoiy «Tarixi
muluki Ajam»da: «...aning saltanati o‘ttuz yil erdi», deydi.
9. Yalosh ibn Feruz— ashkoniylar sulolasiga mansub bo‘lgan shoh Alisher Navoiy. «Tarixi muluki
Ajam»da: «...ul Xusravning qardoshi erdi. Oqibat ul dog‘i qardoshi ichgan sharbatni ichti va aning
podshohlig‘i yil erdi», deydi.
10. Xusrav ibn Yalosh—qadimiy Eronning ashkoniylar sulolasiga mansub bo‘lgan podshohlardan
bir.
11. Yaloshi Yalosh — ashkoniylir sulolasiga mansub bo‘lgan podshohlardan biri. Ye. E. Bertels bu
nomni Baloshi Balosh, deydi.
12. Ardavoni Yalosh—ashkoniylar sulolasidan bo‘lgan podshoh.
13. Ardavon ibni Ashg‘on— qadimiy Eronda ashkoniylar sulolasidan bo‘lgan podshoh.
14. Gudarzi Ashg‘on—qadimiy Eronning ashkoniylar sulolasidan bo‘lgan podshoh.
15. Ardavon—Eronning ashkoniylar sulolasidan bo‘lgan podshoh. Alisher Navoiy «Tarixi muluki
Ajam»da uni Arduvon binni Yalosh tarzida qalamga olib quyidagicha yozadi:
«Ashkoniylarning so‘nggi podshohi erdi, azamat va tajammuli va mulkining vus’ati ul tabaqadagi
salotindin ortti. Va mulki tavoyifdin ko‘pin ul maqhur qilib, mulkin oldi va o‘ziga munqod qildi. Va
oxirul-amr Ardasher Bobak ani oradin chiqarib mulk ashkoniylardan sosoniylarg‘a intiqol topti...».