22
2.
Ticarət müəssisələri – əmtəələrin alqı – satqısı üzrə əməliyyatları həyata keçirir;
3.
Nəqliyyat müəssisələri – yüklərin daşınması ilə məşğul olur;
4.
Nəqliyyat – ekspeditor müəssisələri isə məhsulların istehlakçılara çatdırılması ilə məşğul olurlar;
5.
Sığorta müəssisələri - əmlakın və yüklərin sığortalanması
ilə məşğul olur
.
Müəssisələrin təşkilati-hüquqi formaları hansılardır?
Müəssisələr dövlət müəssisəsi, fərdi (ailə), şərikli (tam ortaqlı), payçı və şərikli, məhdud
məsuliyyətli müəssisələr və səhmdar cəmiyyəti kimi təşkilati-hüquqi formalarda fəaliyyət göstərirlər.
Hüquqi vəziyyətinə görə bütün müəssisələr iki qrupa ayrılır:
Fərdi müəssisələr – vətəndaşın və ya onun ailə üzvlərinin ümumi
pay mülkiyyətində olan
müəssisələrdir.
Müəssisə birlikləri – həmin birliyin tərkibinə daxil edilmİşmüəssisələrin fəaliyyətinin
əlaqələndirilməsi, hüquqlarının müdafiə edilməsi, ümumi mənafelərin dövlət və digər orqanlarda və
beynəlxalq təşkilatlarda təmsil olunması və digər müəssisələr ilə könüllülük əsasında sahə, ərazi və
başqa prinsiplərə əsasən ittifaqlar, konsernlər, şirkətlər və digər birliklər yarada bilərlər.
Birlik
təsisçilərin təsdiq etdikləri Nizamnamə əsasında fəaliyyət göstərir.
Müəssisə birliklərinin aşağıdakı növlərini fərqləndirirlər:
Şərikli (tam ortalıqlı) müəssisələr – azı iki fiziki və hüquqi şəxs tərəfindən müqavilə əsasında təsis
edilir. Müəssisənin şərikləri onun öhdəliklərinin yerinə yetirilməsinə görə özlərinin bütün əmlakı ilə
məsuliyyət daşıyırlar.
Payçı (kommandit ortalıqlar) müəssisə – azı bir şərik və bir payçı tərəfindən təsis edilir. Şərik və
payçı həm fiziki şəxs, həm də hüquqi şəxs ola bilər.
Məhdud məsuliyyətli müəssisə – bir və ya bir neçə fiziki və yaxud hüquqi şəxs tərəfindən yaradılan,
Nizamnamədə müəyyən edilmİşhəcmdə fondun təsis müqaviləsi ilə paylara bölünən müəssisədir.
Müəssisənin təsisçiləri onun öhdəliklərinə görə ancaq Nizamnamə fondundakı payları həcmində
məsuliyyət daşıyırlar.
Səhmdar cəmiyyəti – təsərrüfat fəaliyyətini həyata keçirmək məqsədilə Nizamnamə fondunu səhm
(pay qiymətli kağız) buraxmaq yolu ilə fondlaşdıran fiziki və ya hüquqi şəxslərin könüllü sazişi
əsasında yaradılan müəssisədir. Səhmdar cəmiyyəti azı üç fiziki və ya hüquqi şəxs tərəfindən təsis
edilir. Mövcud qanuna əsasən səhmdar cəmiyyətinin öhdəliklərinə
görə səhmdarlar özlərinin
verdikləri pay həcmində məsuliyyət daşıyırlar. Səhmdar cəmiyyəti səhmdarların əmlak
öhdəliklərinə görə məsuliyyət daşıyır.
Konsern – formal olaraq müstəqil, üzərlərində maliyyət nəzarəti qoymaq yolu ilə bir sıra
müəssisələri birləşdirən təsərrüfat formasıdır. Konsern adətən,
müxtəlif sənaye sahələrinin
müəssisələrini, ticarət formalarına, bankları, nəqliyyat və maliyyə kompaniyalarını birləşdirir.
Müasir şəraitdə trestlərin konsernlərə çevrilməsi genİşyayılmışdır.
Maliyyə qrupları – bir və yaxud bir neçə qarşılıqlı əlaqədə olan kapital sahibkarlarının maqnatlarının
nəzarəti altında olan sənaye, bank, sığorta, nəqliyyat, ticarət və başqa kompaniyaların
məcmusundan ibarət olan maliyyə təşkilatıdır, birliyidir.
Dövlət müəssisələri – dövlət mülkiyyəti əsasında yaradılır və onun fəaliyyəti dövlət orqanları
tərəfindən tənzimlənir.
Kooperativ müəssisələr – «Kooperasiya haqqında» Azərbaycan Respublikasının Qanununa müvafiq
olaraq istehsal, elmi-istehsal, tikinti, ticarətsatınalma, xidmət və s. fəaliyyət növləri ilə məşğul ola
bilərlər. Kooperativlər şəriklik əsasında yaradılır. Kooperativlərin nəzdində «Qız» firmaları və digər
filiallar fəaliyyət göstərə bilərlər. Bundan başqa, kooperativlər
öz maliyyə vəziyyətlərini
yaxşılaşdırmaq və elmi texniki nailiyyətlərdən tez istifadə etmək üçün qiymətli kağızlar (səhmlər)
buraxa bilərlər.
Formal və qeyri – formal təşkilatlar da mövcuddur.
23
Formal təşkilatlar - rəhbərlik (və ya dövlət) tərəfindən yaradılan, qeydiyyatdan keçən, möhürü,
blankı və bankda hesablaşma-hesabı olan hüquqi şəxslərdir.
Qeyri-formal təşkilatlar – əsasən formal təşkilatların tərkibində dövri yaranan və hər hansı bir
problemin aradan qaldırılması məqsədlərinə xidmət edən, adətən müvəqqəti xarakter daşıyan
qruplar və ya təşkilatlardır.
2.1.2. Tələbələr üçün fəaliyyətlər
Əvvəlcə müəssisə haqqında öz tərifinizi yazın. Müəssisə haqqında dediyiniz tərifi qrupda
təqdim edin. Daha sonra auditoriyanı hər qrupda 4-5 tələbə olmaqla qruplara bölün və
hər qrupa müəssisənin tərifini yazmasını, digər qruplara təqdim etmək məqsədilə 3 sual
hazırlamasını istəyin. Hazırlanan tərifləri onlardan toplayın və qrupların tərifi təqdim
etməsi zamanı bir-birlərinə sual ünvanlamasını müşahidə edin;
Müəssisələrin növlərinə uyğun qruplar təsis edin. Hər qrupa bir müəssisə formasının
adını verin. MMC, ASC, QSC, Konsern, Kooperativ müəssisə və s. Adını daşıdığınız
müəssisə formasına uyğun misallar yazın;
Valideyinlərinizdən və digər şəxslərdən hansı müəssisələrdə
fəaliyyət göstərdiklərini
soruşun. Həmin müəssisələrin hansı formaya aid olduğunu tapın və sinfə təqdim edin.
2.1.3. Qiymətləndirmə
Aşağıdakı qiymətləndirmə meyarına əsasən qiymətləndirəcəksiniz:
Dostları ilə paylaş: