S d a d a y e V p a r a z I t o L o g I y a

23-rasm . K arpsim on baliq lar jab rasi paraziti -
D actylogyru s vastator: A -jin siy voyaga yetgan chu-
vaichan g; B -lichinkasi.
1 -k c 'z i. 2 -h a lq u m i. 3 -ic h a g i, 4 -k o p u Iy a tiv a p p a ra ­
ti, 5 -tu x u m li b a c h a d o n , 6 -q in , 7 -s a riq d o n ia r, S -tu x u m - 
d o n , 9 -u r u g ‘d o n , 1 0 -y o p ish u v d is k i, y irik , o 'r ta n c h a
va m a y d a ch e tk i llm o q c h a la ri b ilan , 1 1 -k ip rik c h a la r, 
! 2 -e m b rio n a l ilm o q c h a li se rk o m e r.
Daktilogiruslar baliqlaming jabralarida parazitlik qilib, jabraning epiteliya 
to'qimasini yemiradi. Natijada baliqlaming nafas olishi qiyinlashadi. O 'sish va 
semirishdan to'xtaydi. Bir necha kun ichida ko'plab baliqlar nobud bo'ladi. Dakti- 
logirusnmg uzunligi 1-3 mm, ular baliqlar jabrasida parazitlik qiladi va o ‘s h a jo \ ga 
tuxum qo'yadi. Tuxumaan kiprikli lichinka chiqadi. Lichinka shu joyda voyaga 
yetadi.
Shuningdek. monogeniyalardan yana bir avlodi - girodaktilusning vakillari (Gy- 
rodaciyius elegans) ham baitqiarning xavfli parazitlari hisoblaiuu, guodakti 
yo
z 
kasailigini keltirib chiqaradi (24-rasm.i.
qirilib ketadi (23-rasm).
5 - P a r a z ito lo g iy a
65

---

Girodaktilus biologik jahatdan ju d a qiziq. Ular ham 
germafrodit b o ii b , bitta u rug‘doni va tuxumdoni bor, 
tirik lichinka tu g ‘adi. Shuning uchun parazit bachadonida 
doimo rivojlanayotgan embrionlari (lichinkalari) bo'ladi, 
y a ’ni voyaga yetgan chuvalchang bachadonida faqat bitta 
tuxum bo'lib, bundan partenogenetik y o 'l bilan bitta em bri­
on hosil bo'ladi. Bu embrion voyaga yetguncha uning ichi­
da ikkinchi embrion, ikkinchi embrionning ichida uchin- 
chisi, uchinchisining ichida esa to'rtinchisi shakllanadi. Bu 
jarayonning hammasi parazit bachadonida o'tadi. Shunday 
qilib, girodaktilus tirik bola tu g‘adi va bunda bitta parazit 
to'rtta yosh chuvalchangni tug‘adi.
Girodaktiluslar karp. zog'ora baliq, toban baliq (karas) 
va boshqa baliqlaming terisi, jabralari va suzgich qanot- 
lariga yopishib parazitlik qiladi. Ular asosan Ukraina, Be- 
lorussiva, O'zbekiston, Krasnodar o'lkasida keng tarqalgan 
b o ‘lib, yosh baliqlarni ko'plab nobud qiladi. Kasallangan 
baliqlar terisining rangi o'zgarib dog 'lar paydo bo'ladi. Gi- 
rodaktiluslardan yana bir turi — nitsha (Nitzchia sturiorus) 
Volga daryosida osyotrsimon baliqlarga katta zarar kelti­
radi. Bu parazit sevmga balig'ini iqlimlashtirish jarayonida 
Orol dengiziga ham kelib qolgan va mahalliy osyotrsimon 
baliqlarda (baqra balig'ida) parazitlik qilishga o'tgan. Agar 
davolash choralari k o ‘rilmasa, kasallangan yosh baliqlar- 
ning 90 -95 % qirilib ketadi. Shuning uchun ham baliqlar 
bahor va kuz oylarida 5%li osh tuzi eritmasidan tayyorlan- 
gan suvda ch o ‘miltiriladi. Oqmaydigan hovuzlam ing su- 
vini 10-14 kun ichida chiqarib tashlab, hovuz quritiladi va 
qaytadan suv bilan to ‘ldirilib, keyin baliqlar boqiladi. 
Ayrim tur monogeniyalar baliqlardan tashqari baqalarda ham parazitlik qiladi. 
Shulardan biri baqa k o ‘p so ‘r g ‘ichlisi (Polystoma integerrimum) hisoblanadi. Bu 
parazit voyaga yetganida, baqaning q o vug'ida so ‘r g ‘ichlari va ilmoqchalari yor- 
damida yopishib olib yashaydi. Bahorda baqalar tuxum q o ‘yayotgan paytda baqa 
k o ‘p so ‘r g ‘ichlisi ham baqaning kloakasi orqali siydik pufagidan bir oz tashqariga 
chiqib, suvga o ‘zining urug‘langan tuxumlarini tashlaydi. Parazit tuxum idan suv­
ga kipriklar bilan qoplangan, k o'zi bor, gavdasining orqa qismida 16 ta m ayda il- 
moqchali diski bo'lg an lichinka chiqadi. Bunday lichinkalar 1-2 kun suvda suzib