Foydali qazilmalarni boyitish va qayta ishlash asoslari

 
 
 
 
 
 
Ushbu uslubiy ko„rsatma “Konchilik ishi” kafedrasining “__”_______2023-yil 
№__ bayonida Geologiya va konchilik ishi fakulteti uslubiy komissiyasi 
yig„ilishining “__”________2023 yil №__ bayonida ko„rib chiqilgan. QarMII 
uslubiy kengashining “___” ________2023 yil №___ bayonida tasdiqlangan va 
chop etishga ruxsat berilgan. 

---

1-TAJRIBA ISHI 
FOYDALI QAZILMALARNI ELASH JARAYONINI O„RGANISH
 
 
1.1.
 
Ishning maqsadi va vazifalari
: 
laboratoriya elaklarning tuzilishini 
o„rganish va elash samaradorligini aniqlash. 
1.2.
 
 Nazariy ma‟lumotlar 

Elash
- foydali qazilmaning yirikligiga qarab, bir yoki bir necha elaklar 
orqali elab, sinflarga ajratish jarayonidir. Elashdan chiqqan mahsulot, elak usti - 
katta o„lchamli elakda qolgan mahsulot va elak osti – elakdan o„tgan mahsulotlarga 
bo„linadi. Elash kerak bo„lgan material iste‟molchiga jo„natiladigan tayyor 
mahsulot bo„lsa, yakuniy elash jarayoni, material keyingi boyitish uchun 
yuborilganda esa tayyorlovchi elash jarayoni hisoblanadi. Foydali qazilmani 
maydalashdan oldin undan maydalarni ajratish uchun qo„llanilganda, elash 
yordamchi operatsiya bo„lishi mumkin. 
Elash quruq, ho„l va aralash usulda bo„lishi mumkun. Amaliyotda 
qo„llaniladigan g„alvirlash qurilmalari kolsnikli g„alvirlar, yoysimon qo„zg„almas 
g„alvirlar, qo„zg„aluvchan konussimon g„alvirlar, Qo„zg„aluvchan barabanli 
g„alvirlar turlariga bo„linadi.
G„alvirlash natijalari ajratish mahsulotlarining sifati bo„yicha baholanadi. 
Masalan, ko„mirni tovar navlariga tasniflashda, ajratish sifatining ko„rsatkichi – bu 
elak usti mahsulotdagi mayda materialning tarkibi: suvsizlanish paytida-elak osti 
mahsulotning namligi uning sifat ko„rsatkichlari bo„ladi. Kichik materialni katta 
materialdan ajratishning to„liqligi darajasi, elash samaradorligi bilan tavsiflanadi. 
Materialni ikkita mahsulotga saralashda elash samaradorligini (E) aniqlash uchun 
quyidagi formuladan keng foydalaniladi: 
(1.1) 
bu yerda 
α
– dastlabki mahsulotdagi 
-а
мм sinf miqdori, %;
%
,
)
100
(
)
(
10
4








E

---

β
– ushbu sinfni (
-а
) elak ustidagi miqdori, %. 
Saralash natijalariga ko„ra, quyi sinfning dastlabki mahsulotdagi miqdori, elak 
usti mahsuloti va g„alvirning samaradorligi aniqlanadi. 
Elash samaradorligi va elaklarning ommaviy ishlab chiqarish quvvati 
jarayonning asosiy texnologik ko„rsatkichlari hisoblanadi. Ular bir-biriga ma'lum 
bir bog'liqlikda va o„z navbatida ko„plab omillarga bog„liq: dastlabki materialining 
namligi, sitalarga, “murakkab” zarralarning mavjudligi, elakdagi yuk. “Murakkab” 
zarralar o„lchami elak teshiklarining o„lchamiga yaqin bo„lgan zarralardir. 
Elaklarning unumdorligini taxminan quyidagi formula bilan aniqlanishi 
mumkin: 

Bh
Q

(1.2) 
bu yerda В va h sitaning bo„yi va eni, м; υ – materialning elak orqali to„liq 
harakatlanish tezligi (mahsulot berish tezligi), м/с; μ – bo„shoqlanganlik 
koeffitsenti (0,4 – 0.6); γ – materialning hajmiy og„irligi, кг/м
3
. 
Material berish tezligi quyidagi formula orqali aniqlanadi: 
D


05
,
0

, м/с,
(1.3) 
bu yerda D – sita ko„zlarining diametri, мм.