Mavzu: zilziladan keyin hayot faoliyatini ta’minlash va jamoat tartibini saqlash (mahallabay tarzda) Mashg‘ulot maqsadi

2-o‘quv savoli: Kuchli zilziladan keyin hayot faoliyatini ta’minlash
O‘zbekiston Respublikasining 2022 yil 17 avgustdagi “Aholini va hududlarni 
tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish 
to‘g‘risida”gi qonuniga muvofiq, favqulodda vaziyatlar zonasiga birinchi bo‘lib 
yetib kelgan qutqaruv xizmatlari va qutqaruv tuzilmalarining rahbarlari favqulodda 
vaziyatlarni bartaraf etishga doir ishlarga rahbarlik qiluvchi shaxslarning 
vakolatlarini o‘z zimmasiga oladi hamda ushbu rahbarlik qiluvchi shaxslar yetib 
kelguniga qadar mazkur vakolatlarni amalga oshiradi. 
Yuqoridagi qonun bilan fuqarolarni o‘zini - o‘zi boshqarish organlari 
favqulodda vaziyatlarning oldini olish va ularni bartaraf etishda mahalliy ijro 
etuvchi hokimiyat organlariga va boshqa tashkilotlarga ko‘maklashib, favqulodda 
vaziyatlardan muhofaza qilish tadbirlariga fuqarolarni jalb etishi belgilangan. 
Mahalliy davlat hokimiyati organlari aholining hayot faoliyatini 
ta’minlanishini kafolatlovchi fuqaro muhofazasiga oid mol - mulk, moddiy - 
texnika, oziq-ovqat, tibbiy va boshqa xil zahiralar hajmlarini belgilaydilar hamda 
ularning to‘planishi, saqlanishi, yangilab borilishi va shay holatda saqlab turilishi 
uchun javob beradilar.
Aholining hayot faoliyatini to‘laqonli ta’minlash uchun, birinchi navbatda 
bajariladigan tadbir - bu jabrlangan aholini joylashtirish uchun hudud tanlash 
hisoblanadi. Bunday hudud favqulodda vaziyatlar boshqarmalari (bo‘limlari) 
hamkorligida amalga oshiriladi. 
Aholining hayot faoliyatini ta’minlash uchun belgilanadigan hudud vaziyatni 
bashorat qilish asosida shakllangan dastlabki ma’lumotlarga tayangan holda 
tayyorlanadi. 
Bunda quyidagilar aniqlanadi: 
- favqulodda vaziyat natijasida zarar ko‘rishi mumkin bo‘lgan aholining 
taxminiy soni; 
- aholining ehtiyoji (oziq-ovqat, suv, dori-darmon va hayot faoliyati uchun 
zarur bo‘lgan boshqa turdagi vositalar); 
- birlamchi hayot faoliyatini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan davr. 
Hayot faoliyatini ta’minlashning quyidagi turlari mavjud: 
1. Tibbiy va epidemik ta’minot; 
2. Suv ta’minoti; 
3. Oziq-ovqat ta’minoti; 
4. Birlamchi ehtiyoj mollari bilan ta’minlash; 
5. Uy-j oy ta’minoti; 
6. Kommunal xizmat ko‘rsatish; 
7. Jabrlangan aholini favqulodda vaziyat zonasidan evakuatsiya qilish; 
8. Transport ta’minoti; 
9. Aholini zarur axborot bilan ta’minlash. 

---

Aholining tibbiy ta’minoti kuchli zilzila hududiga tibbiyot xodimlari 
(shifokorlar va hamshiralar), tibbiy vositalar va dori-darmonlardan iborat resurslarni 
yetkazish, boshqa tibbiy muassasalar imkoniyatlarini tahlil qilgan holda ular 
negizida davolash muassasalarini, epidemiyaga qarshi tadbirlarni tashkil qilishni 
nazarda tutadi. 
Kuchli zilzilalarda markaziy suv ta’minoti mavjud bo‘lmaganda, vaqtincha 
tashkil etilgan suv quvurlari, transport vositalari hamda idishlar yordamida aholiga, 
umumiy ovqatlanish korxonalariga, novvoyxonalarga, ommaviy transport 
vositalaridan foydalaniladigan joylarga suv yetkazib berish, suv sifati ustidan 
nazoratni kuchaytirish ishlari amalga oshiriladi. 
Aholini oziq-ovqat bilan ta’minlash bo‘yicha, oziq-ovqat mahsulotlarini, shu 
jumladan, gumanitar yordam shaklida olingan mahsulotlarni markazlashtirilgan 
tartibda tarqatish, kerakli miqdordagi oziq-ovqat punktlarini, dala oshxonalari va 
novvoyxonalarni aniqlash, zarur bo‘lganda ularning faoliyatini yo‘lga qo‘yish, 
belgilangan me’yor asosida qutqaruv guruhlarini oziq-ovqat bilan ta’minlash, 
bolalarni oziq-ovqat bilan ta’minlash ishlari amalga oshiriladi. 
Birlamchi ehtiyoj mollari bilan ta’minlashga zarar ko‘rgan omborlardan, 
gumanitar yordam shaklida olingan yuklardan, shuningdek, aholidan yig‘ilgan 
mollardan birlamchi ehtiyoj mollarini yig‘ish, saralash va foydalanishga tayyorlash, 
mavjud birlamchi ehtiyoj mollarini, shuningdek, xorijdan keltirilgan muhim 
buyumlarni hisobga olish va taqsimlashni tegishli darajada tashkil etish, tarqatish 
joyi va tartibini belgilash, ta’minot xizmatining bo‘limlari va mobil punktlari uchun 
joy tashkil etish ishlari amalga oshiriladi. 
Kuchli zilzila oqibatida ko‘chirilgan aholini uy-joy bilan ta’minlash 
masalalarini hal qilishda ko‘riladigan choralarga - kuchli zilzila oqibatida zarar 
ko‘rgan aholining vaqtincha uy-joyga bo‘lgan ehtiyojlarini aniqlash, evakuatsiya 
qilingan (ko‘chirilgan) aholini joylashtirish uchun joylarni aniqlash, ishlab chiqarish 
yoki ijtimoiy ob’yektlarning shikastlanish (vayronalik, zaharlanish, zararlanish) 
darajasini baholash, uy-joysiz qolgan odamlar uchun sanatoriylar, dam olish uylari, 
pansionatlar, sport inshootlari va bolalar oromgohlaridagi joylar soni, shuningdek, 
evakuatsiya qilinganlar uchun tashkil etilishi mumkin bo‘lgan vaqtinchalik joylar 
(chodirlar, yerto‘lalar, ko‘chma va yig‘ma uylar va boshqalar) hamda boshqa turdagi 
bino va inshootlar sonini aniqlash ishlarini tashkil etishni nazarda tutadi. 
Jabrlangan aholini kommunal xizmatlar bilan ta’minlash bo‘yicha aholiga 
yetkazib beriladigan nostandart, eng oddiy isitish va elektr ta’minoti vositalari 
(pechlar, ko‘chma kichik o‘lchamli qozonxonalar, dizel’ elektr stansiyalari, 
akkumulyatorlar va boshqalar)ning miqdoriga aniqliklar kiritish, favqulodda vaziyat 
zonasida ham, evakuatsiya joylarida ham dush, kir yuvish va hokazolarni tashkil 
qilish, suv ta’minoti, kanalizatsiya, isitish, gaz, elektr energiyasi va issiqlik 
tarmoqlarini birlamchi qayta tiklash va ta’mirlashni amalga oshirish, vafot 
etganlarni dafn etish uchun yetarli miqdorda kuch va vositalarni ajratish, ular uchun 
kerakli miqdorda joy ajratish, favqulodda vaziyat zonasida aholi yashash joylarida 
maishiy chiqindilarni yig‘ish va yo‘q qilishni tashkil etish ishlari amalga oshiriladi. 
Aholining transport ta’minotini tashkil qilish tadbirlari - birlamchi hayot 
ta’minotini amalga oshirish uchun transport xizmatlarini tashkil qilish (masalan, 
birlamchi hayot ta’minoti vositalarini yetkazib berish uchun), aholini evakuatsiya 

---

qilish va tibbiy-evakuatsiya jarayonlarini transport vositalari bilan ta’minlashlarni 
o‘z ichiga oladi.