Таълими методикаси book · December 022 citations reads 2,437 author
Yüklə 56 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
7.
Olingan natijalarning amaliy ahamiyatini belgilash. Tadqiqot natijalari geografiya o‘qituvchilari uchun darslik bilan ishlashda uslubiy ko‘rsatma va tavsiyalar belgilash bilan yakunlanadi. Demak, geografiya ta’limi bo‘yicha olib boriladigan ilmiy tadqiqotlar bir necha bosqichdan: muammoning qo‘yilishi, tadqiqot obyekti va sohani tanlash, tadqiqotning maqsad va vazifalarini belgilash, ish farazini olg‘a surish va uni o‘z shaxsiy tajribasi ham ilg‘or pedagogik tajribalar yordamida o‘rganish, kuzatish va eksperiment tashkil etish kabilardan iborat bo‘ladi. Ilmiy tadqiqot olingan natijalarga asoslangan holda, nazariy g‘oyalarni ilgari surish va ularni amalda sinash bilan yakunlanadi. Geografiya ta’limi metodikasi bo‘yicha ilmiy tadqiqot ishlarini rivojlantirishga mashhur geograf va metodist olim N.N.Baranskiy katta hissa qo‘shgan. U geografiya o‘qitish borasida faqat eksperimentlar uyushtirish orqali ilmiy asoslangan natijalarga erishish mumkinligini isbotladi, hozirgi kunda 29 bunday metodlardan keng foydalanilmoqda. Uslubiy tadqiqotlarda maktablar tajribasini o‘rganishga alohida e’tibor berilayapti, olingan natijalar ta’lim jarayonida mukammal sinovlardan o‘tmoqda. Tadqiqotlardan olingan yakunlar o‘quvchilar bilimi, ko‘nikma va malakalarini qanchalik sifatli bo‘lishi bilan baholanadi. 1.5. Geografiya o‘qituvchisi va uning kompetensiyasi O‘qituvchi bo‘lishni istagan har bir kishi o‘qitish, ya’ni ta’lim berish faoliyati juda murakkab va mas’uliyatli kasb ekanligini anglab olishi zarur. O‘qituvchilik kasbi jiddiy tayyorgarlik ko‘rishni talab etadi. O‘qituvchi zimmasiga hayot ehtiyojlariga to‘la javob beradigan va o‘z zamoniga munosib kishilarni tarbiyalashdek mas’uliyatli jiddiy vazifa yuklatilgan. Metodika o‘qituvchiga o‘z ishining mohiyatini tushunib olishga, uning murakkabligini payqashga va bu ish uchun jamiyat oldidagi ma’suliyatini sezishga yordam beradi. Metodikadan yaxshi xabardor bo‘lgan o‘qituvchi o‘z ishiga tanqidiy qaray oladi, erishgan yutuqlarini hisobga olib undan tegishli xulosalar chiqarib boradi, tajriba to‘playdi va ayni vaqtda, o‘z ishidagi kamchiliklarni payqab olib uni bartaraf etishga kirishadi. O‘qituvchi zamon talabiga javob beradigan darajada ta’lim-tarbiya berishi uchun, eng avvalo, fanning metodologiyasi bilan chuqur qurollangan bo‘lishi lozim. Geografiya o‘qituvchisi o‘z fanini sevishi va puxta bilishi, tabiat va jamiyat qonuniyatlarini o‘quvchilar ongiga singdirib borishga erishmog‘i lozim. O‘quvchilar o‘z fanini mukammal biladigan, darsni yuksak mahorat bilan o‘tadigan mohir o‘qituvchilarga ixlos qo‘yadilar. O‘z fanini, ishini yaxshi bilmaydigan, kasbini sevmagan o‘qituvchi hech qachon o‘quvchilar e’tiborini qozona olmaydi. Geografiya o‘qituvchisi bolalar psixologiyasini hisobga ola bilishi, pedagogika qonuniyatlarini tushunib yetishi, ta’lim-tarbiyaning samarali metod va usullaridan foydalana olishi va hayotga tatbiq eta bilishi zarur bo‘ladi. O‘quvchilar ta’lim-tarbiya jarayonida turli-tuman amaliy ko‘nikmalarni egallashlari lozim bo‘ladi. O‘quvchilarga plan olish, kuzatish, turli chizmalar chiza olish, turli xil o‘quv qurollarini o‘z qo‘li bilan yasay olish va ulardan foydalanish kabi ko‘nikmalarni singdira borishi talab etiladi. O‘qituvchi ta’lim jarayonida darsda o‘rganiladigan bilimlardan ko‘zda tutilgan maqsadni o‘quvchilarga ko‘rsatib borishi, o‘quvchilar faoliyatini oshirishga, ularni mustahkamlashga, o‘rgatishga mos keladigan o‘qitish usullarini tatbiq etishi, nihoyat, o‘quvchilarni ongli intizomga o‘rgata borishi lozim. Har qanday kasb kabi o‘qituvchilik kasbi ham qunt bilan ishlashni talab qiladi. 30 Geografiya o‘qituvchisi bilimini tinmay oshirishi, pedagogik mahoratini orttirib borishi, ta’lim-tarbiya jarayonini hozirgi zamon talablari darajasida va hayot bilan bog‘lab olib borishi lozim. Geografiya o‘qituvchisidan o‘z ilmiy va pedagogik saviyasini tinmay oshirishi, chunonchi geografiya, pedagogika, psixologiya va metodikaga oid yangiliklardan «Xalq ta’limi», «Geografiya v shkole», «Fan va turmush» kabi jurnallar, «Ma’rifat» gazetasidagi tegishli maqolalardan muntazam ravishda xabardor bo‘lib borishi talab etiladi. O‘qituvchi o‘z fani va kasbiga astoydil ixlos qo‘yishi, o‘quvchilarni sevishi kerak. Shundagina u fidoyi o‘qituvchi, o‘z kasbini egallagan mohir pedagog bo‘la oladi. O‘qituvchi darsining samarali va qiziqarli bo‘lishida nutq madaniyatining roli katta ekanligini aslo unutmasligi kerak. O‘qituvchi mehnatining asosiy samarasi o‘z mahoratini muntazam takomillashtirishga asoslangan ijodiy faoliyatidir. Fan asoslarini, maktab psixologiyasini va ta’lim metodlarini puxta egallagan o‘qituvchigina o‘z mahoratini oshirib bora oladi. O‘qituvchi vaqtini ayamasdan o‘z ustida muntazam ravishda ijodiy izlanishi, nimanidir topishi, to‘plashi, umumlashtirishi, o‘quvchilarga qandaydir yangilik o‘rgatishi lozim. Geografiya o‘qituvchilari o‘zlari ishlayotgan maktabda zamonaviy geografiya xonasini jihozlashi, uni zarur qo‘llanmalar, vositalar bilan ta’minlanishini yo‘lga qo‘yishi talab etiladi. Geografiya o‘qituvchisining maktabda mehnatni to‘g‘ri ilmiy asosda tashkil etishning asosiy vazifalaridan biri - mavjud vositalardan unumli foydalanib, yuqori samaraga erishishi lozim. O‘quv jarayonini tashkil etishni takomillashtirish - qimmatli vaqtdan unumli foydalanishdir. Mehnatning to‘g‘ri tashkil etilmasligi (darsga kechikib kirish, o‘quvchilarning darsga sust tayyorlanib kelishi, davomatni tekshirmaslik, kartaning o‘z vaqtida osilmasligi, o‘quvchi bilimini su’niy tarzda yuqori ko‘tarishga intilish) natijasida ba’zan bir necha daqiqa vaqt bekorga sarf bo‘lish hollariga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Xullas, geografiya ta’limi saviyasining yuqori bo‘lishi ko‘p jihatdan o‘qituvchiga, uning ta’lim-tarbiyadagi mahoratiga bog‘liqdir. O‘qituvchining ish sharoiti (har bir sinf o‘quvchilari har xil, ularning xususiyatlari bir-biridan keskin farq qiladi) ham bir xil andoza bilan ishlashga imkon bermaydi. Geografiya o‘qituvchisi kompetensiyasi. XXI asrning boshlarida mamlakatimiz ta’lim tizimda kompetentlik yondashuvi vujudga keldi. Ilm-fanda, jumladan, geografiya ta’limida ham hozirgi vaqtda “kompetentlilik” hamda 31 “kompetensiya” tushunchalari keng tarzda qo‘llanilmoqda. Mazkur tushunchalar lotin tilidan olingan bo‘lib etimologik jihatdan: “kompetentlilik” – muayyan sohani biluvchi, ushbu bilimi asosida o‘sha sohada faoliyat yuritishga yoki fikr yuritishga haqli ekanligini bildirsa, “kompetensiya” – bu mansublikni bildiruvchi tushuncha sifatida muayyan topshiriqni, vazifa yoki savolni bajarishga loyiqligi, munosibligi, erishilishi nazarda tutadi. Ya’ni, kompetentlilik bu kognitiv bilish va o‘rganishning natijasi, kompetensiya esa, ushbu bilimlarni real faoliyatda qo‘llash, “harakat ichidagi bilish”, bilimlarni amalda qo‘llashga doir harakat algoritmlarini ishlab chiqishdir. Kompetensiyaga doir tadqiqotlar ilk bor XX asrning 60 - yillarida AQShda paydo bo‘lgan. Bunday tadqiqotlar ta’lim muassasalari bitiruvchilarining ish joylarida o‘z kasbiy faoliyatlarini qoniqarsiz bajarayotganda namoyon bo‘lgan. Shu sababli “O‘qituvchining o‘zi qanday kompetensiyaga ega bo‘lishi kerak?” degan savol o‘rtaga tashlangan. Bu o‘rinda ingliz psixologi Dj.Ravenning 1984-yilda “Zamonaviy jamiyatda kompetentlik: namoyon bo‘lishi, rivojlanishi va amalga oshishi” nomli kitobi chop etilishi muhim ahamiyat kasb etadi. U “kompetentlik”ni moddiy sohada amal qilishi uchun uni o‘ziga xos qobiliyat deb tushunadi. Bunday qobiliyat, Dj.Ravenning fikriga ko‘ra, o‘zida uchta fazilatni qamrab olishi kerak: 1) tor mutaxassislikka oid bilimlar; 2) ayrim xususiyati bilan ajralib turadigan fikrlash tarzi va ko‘nikma; 3) o‘z sa’yi harakatlari uchun mas’uliyatni sezish. Shunday qilib, kompetensiya kelajakda – geografiya ta’limi sohasida samarali faoliyat olib borish uchun zarur bo‘lgan bo‘lajak mutaxassisning ta’limiy tayyorgarligiga qo‘yiladigan talabdir. Kompetentlik – geografiya fani o‘qituvchisining faoliyat sohasiga tegishli kompetensiyalarni egallaganlikdir. Oliy ta’lim tizimida geografiya fani bo‘yicha o‘qitishning maqsadi, mazmuni va uni tashkil etish jarayoni ta’limning natijalari bilan aniqlanadigan bo‘ladi, u o‘qishni tugatgandan so‘ng geografiya fani o‘qituvchisi sifatida (umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus, kasb-hunar ta’limi muassasalarida) erishilgan natijalarida namoyon bo‘ladi. Bunday natijalar bugungi kunda bilimlar, ko‘nikma va malakaning hamda mahoratning to‘plami shaklida emas, balki, geografiya o‘qituvchisining yaxlit tavsiflovchisi sifatidagi kasbiy kompetensiyasi shaklida e’tirof etiladigan bo‘ladi. Kompetentlik yondashuvida geografiya o‘qituvchisining kompetensiyasi ish beruvchilarning talablariga muvofiq aniqlanadi. Bo‘lajak geografiya o‘qituvchisining kasbiy kompetensiyasining ichki tuzilishi, uning nazariy-metodik bilimlari, ko‘nikma va malakasi hamda amaliy tajribasidan tarkib topadi. U quyidagi chizmada ifodalangan. |