A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

 
 
Shu narsa aniq ma’lumki ikkilamchi gidroksil guruh hech qanday 
biokimyoviy reaksiyada ishtirok etmaydi. 
Serindagi kislorod atomini oltingugurtga almashinishi natijasida 
proton dissotsiyalanish xususiyatiga ega bo’lib; tsistein aminokislotasi 
hosil bo’ladi. 
 
16) L-Tsistein (Cys) 
NH
2
O
HS
OH
 

= 8.33
Oltingugurt atomi o’zining qutblanuvchi elektron buluti bilan – 
ma’lum nukleofillar ichida eng yaxshilaridan biridir. Tsistein serin 
kabi ba’zi bir biokimyoviy reaksiyalarda ishtirok etishi mumkin. Shu 
bilan bir qatorda tsisteinning sulfgidril guruhi oson oksidlanib disulfid 
- tsistinni hosil qiladi. 
 
17) L- Metionin (Met) 
 

---

23 
NH
2
O
S
OH
 
Bu aminokislotada yuqori qutblangan inert yon zanjir mavjud bo’lib, 
oltingugurt atomining biologik energiyani manbai adenozintrifosfatga 
(
) nukleofil hujumi natijasida biokimyoviy jarayonlarda muhim 
vazifani bajaradigan kation tabiatli metil guruhining donori -S-
adenozilmetionin hosil bo’lishiga olib keladi. 
 
18) L-Triptofan (Trp)
NH
2
O
NH
OH

max
=279 nm 

 
Ba’zi bir bakteriyalarni triptofandan indol hosil qilishi - eng sodda 
bakteriologik testni asosini tashkil etadi. Indol yadrosi

-
elektronlarning ajoyib donoridir. Elektronlar akseptori ishtirokida 
indol halqasi ko’chish zaryadli komplekslar (KZK) yoki elektron 
qoplanish hosil qiladilar. Shu narsani e’tiborga olish lozimki, 
fenilalanin, tirozin va triptofan aminokislotalari oqsillarni spektrning 
ultrabinafsha sohasida yutilishini ta’minlaydilar. Odatda, oqsillarni 
yutilish maksimumi 280 nm
ga to’g’ri keladi. 
Asparagin va glutamin kislotalarni birlamchi amidlari hosil 
bo’lishida ikki neytral tabiatli aminokislotalar hosil bo’ladi: 
19) L-Asparagin (Asn) 
NH
2
O
O
NH
2
OH
 
 
20) L-Glutamin (Gln) 

---

24 
NH
2
O
O
H
2
N
OH
 
 
Karboksil 
guruhni 
amidga 
aylanishi 
natijasida 
bu 
aminokislotalar biologik vazifalarni bajarish uchun zarur bo’lgan 
vodorod bog’larini hosil qilishda ishtirok etishini ta’minlaydi. O’z 
tarkibida 
pirrolidin 
halqasini 
saqlovchi 
neytral 
tabiatli 
aminokislotalarga ikki 

-iminokislotalar tegishlidir: 
 
21) L-Prolin (Pro)
 
NH
O
OH
 
22) L-Oksiprolin (Hypro)
NH
O
HO
OH
Bu aminokislotalar tarkibidagi ikkilamchi aminoguruh oqsilni hosil 
qilgan peptid zanjiriga barqarorlikni berib, uni yo’nalishini 
ta’minlaydi. Masalan, kollagen spiralini yo’nalishi (kollagen 
molekulasi uchta bir-biri bilan o’ralgan polipeptid zanjirlardan 
tuzilgan “uchlamchi spiral”dan tuzilgan) prolin va oksiprolin 
miqdoriga ko’ra doimo o’zgarib turadi. Kollagen - o’z tarkibida 
oksiprolinga ega yagona oqsildir. 
Oqsillar tarkibiga kirgan aminokislotalardan tashqari ular 
tarkibigan kirmagan, lekin muhim biokimyoviy vazifani bajaruvchi 
aminokislotalari ham bor. Eng muhimlariga quyidagilarni kiritish 
mumkin: 

-aminomoy kislota (neyromediator); 2,5-diyodtirozin 

---

25 
(qalqonsimon bez gormoni); 

- alanin (pantoten kislota); 

-sianalanin 
(o’simliklar tarkibidagi aminokislota) va penitsillamin (klinik 
amaliyotida metallarni xelat komplekslarini hosil qilish uchun 
foydalaniladi). 
Aminokislotalar qattiq kristall moddalar bo’lib, odatda 
haroratlar oralig’ida suyuqlanadilar yoki parchalanadilar. 
Ularning bunday xossalari aminokislotalarning kristall panjaralari 
bipolyar ion yoki svitter-ionlardan iborat organik tuzlar ekanligin 
ko’rsatadi. Bunday xususiyat nafaqat aminokislotalar, balki barcha 
organik tuzlar uchun tegishlidir (masalan, organik molekulalar - 
nukleotidlar, bir vaqtni o’zida musbat zaryadlangan azot va fosfat-
anionlarni tutadi).
H
3
N
C COO
R
H
+
_