A. A. Ibragimov, V. U. Xo’jayev, O. M. Nazarov bioorganik kimyo

6.3. Alkaloidlarning asosiy turlari. 
Reja: 
1. Alkaloid tushunchasini tahlili. 
2. Alkaloidlarning asosiy sinflari. 
3. Efedrin, adrenalin va turdosh alkaloidlarning tuzilishini aniqlash, 
sintez va fiziologik faolligi.
4. Besh va olti a’zoli azasikl tutgan va turdosh alkaloidlar tuzilishi, 
sintezi, faolligi.
5. Xinolin tuzilishli va turdosh alkaloidlar. 
6. Izoxinolin tuzilishli va turdosh alkaloidlar. 
7. Indol tuzilishli va turdosh alkaloidlar. 
8. Boshqa turdagi alkaloidlar (steroid, likoktonin, purin, pirimidin 
turlari). 
 

---

175 
Tayanch iboralar
:
alkaloid, ishqoriy, tabiiy, fiziologik faol, 
azot tutgan, pirrolidin, piridin va piperidin, xinazolin, xinolin, 
izoxinolin, indol, steroid, diterpen, purin halqasini tutgan alkaloidlar, 
efedrin, adrenalin, noradrenalin, meskalin, staxidrin, nikotin, 
anabazin, Goffman parchalanish reaksiyasi, tropan guruhi, 
xinolizidin halqasi, steroid, likoktonin, pirimidin turlari. 
*Muammoli vaziyat
: Amid guruhini tutgan tabiiy birikmani alkaloid 
sinfiga kiritish yoki kiritmaslik masalasini hal qiling va xulosangizni
tahlil qilib bering.


Goffman parchalanish reaksiyasidan foydalanib platifillin 
alkaloidining kimyoviy tuzilishini aniqlashni tushuntirig.

Alkaloid tushunchasi: 
tabiiy, fiziologik faollikka ega bo’lgan, 
tarkibida azot atomini tutgan organik asoslarga aytiladi. Ayrim 
adabiyotlarda azot geterohalqa tarkibiga kiradigan moddalar deb 
keltiriladi. Lekin, bir qator oddiy tuzilishli alkaloidlarda azot yon 
zanjirda ham bo’lishi mumkin. Masalan, efedrin, meskalin, adrenalin.
Azot atomi amid holatida yoki pirrol, indol tarkibida bo’lganda u 
asos xossasini namoyon qilmaydi. Ammo o’simlik va boshqa tabiiy 
xomashyodan ajratib olingan bunday moddalar ham alkaloidlarga 
qo’shiladi.