‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

Golant),
di­
daktik maqsadlar bo‘yicha (B.P. Yesip), bilish faoliyatining saviya- 
si bo‘yicha (I.Y. Lemer, M.N. Skatkin, M.I. Maxmutov) farqlash 
eng ko‘p tarqalgan.
Metodlaming binar shakllari, ularni uch o‘lchovli va hatto, 
keng qamrovli farqlash ham uchraydi. Ana shu tasmflaming har 
birida afzalliklar va kamchiliklar mavjud bo‘lib, ular adabiyotlarda 
yetarlicha tahlil qilingan.
0 ‘qitish metodlarini bilish manbalari bo'yicha tasniflash ancha 
oddiy bo‘lib, ular maktab amaliyotida keng tarqalgan. Bu belgi 
bo‘yicha metodlar quyidagi uch guruhga bo‘linadi:
1 
.Og‘zaki metodlar (bilimlami so‘z bilan bayon qilish, suhbat, 
darslik, ma’lumotnoma va ilmiy adabiyotlar bilan ishlash).
2. Ko‘rsatmali metodlar (rasmlar, namoyishlar, kuzatishlar).
3. Amaliy metodlar (mashqlar, laboratoriyadagi amaliy ishlar). 
Bular ma’lum darajada shartlidir, chunki mazkur metodlaming 
hammasi o‘zaro chambarchas bog‘liq bo‘lib, ularni doim ham aniq 
chegaralab bo‘lmaydi.
Har bir o‘qitish metodining o‘z vazifasi bor. Adabiyotlarda 
o‘qitish metodlarining rag‘ batlantiruvchi (motivlashgan), ta’limiy, 
tarbiyaviy va kamol toptiruvchi umumpedagogik vazifalari 
ifodalangan.
149

---

0 ‘qituvchi darsga tayyorlanishda va uning uchun eng muvofiq 
metodlarini tanlashda ana shu metod laming bajarilishi mum- 
kiniigmi va ulaming strukturasini hisobga olib, shu asosda 
rag‘batlantirish, taxbiyaviy va kamol toptirish vazifalarini 
kuchaytiruvchi murabbiydir.
Tasniflash ta’limning nazariy asoslarini ko‘rishga yordam beradi, 
pedagogik fikmi chuqurlashtiradi va shunga ko'ra ijod uchun asos 
boiadi. 0 ‘qitish metodlarini tasniflash o‘qituvchilar faoliyati 
o‘rtasida taqsimlanadi. Birinchi guruhga o‘qitish usullari va ikkinchi 
guruhga esa o‘qish usullari kiradi. Quyida o‘qitish metodlarining 
taniqli olimlar tavsiya etgan tasniflarini ко‘rib chiqamiz.
Xorazmiy, Beruniy, Yusuf Xos Hojib, Ibn Sino, Burhoniddin 
Zamudjiylarning metodlari tasniflarida asosan mantiqiy bilish fao- 
liyatmi kuchaytirish nazarda tutilgan boiib, ular ko‘nikma va mala- 
kalarai shakllantirish hamda mustahkamlash, ko'rsatmalilik nazariya 
bilan amaliyotni o‘zaro bogiash, izlanish metodlaridan iboratdir.
I.Y. Lemer va M.N. Skatkin o‘qitish metodlarini quyidagilarga 
ajratadilar:
- tushuntirish rasmlar metodi;
- reproduktiv metod;
- muammoli bayon qilish metodi;
- qisman izlanish metodi;
- tadqiqot metodi.
M.A.Danilov va B.P.Yesipning tasnifi m aium turdagi dars- 
larda qo‘yiladigan vazifalarga bog‘liqdir.
1. 
Bilimlami bayon qilishda: hikoya, tushuntirish, ma’mza, 
suhbatlar, ko‘rsatmali qo‘llanmalami namoyish etish.
2 . 0 ‘quvchilarda ko‘nikma va malakalami shakllantirish: 
mashqlami shakllantirish va amaliy ishlar.
3. 
Bilim, ko‘nikma va malakalami tekshirish, joriy kuzatishlar. 
og‘zaki so‘rash, yozma va amaliy 
nazorat
ishlari.
S.I.Perovskiy va Y.Y. Golant tasnifi: faol va passiv metodlarga 
boiish:
- agar o‘quvchilar mustaqil ishlasa, faol metodlar (labo- 
ratoriya metodi, kitob bilan ishlash);
150

---

- agar o'quvchilar faqat tingla.^ va eshitsa, passiv metodlar (hi­
koya, ma’ruza, tushuntirish, namoyish qilish metodi, ekskursiya).
Bunday tasniflash ma’qul emas, chunki u o‘quvchilarning 
ongliligi va faolligi prinsipini buzadi.
Y.K. Babanskiyning tasnifi bo‘yicha