‘zbekiston respublikasi oliv va o rta maxsus ta’lim vazirligi

3 .0 ‘qitish metodlarining mohiyati va mazmuni
Qayd etib o‘tilganidek, ta’lim metodlari tizimida og‘zaki bayon 
qilish metodlari muhim o‘rin tutadi.
Og‘zaki bayon qilish metodlarining turlari.
152

---

Og‘zaki mashqlardan ta’lim jarayonida keng foydalaniladi. 
Ular o‘quvchilarning umumiy madaniyati, mantiqiy fikrlashi 
hamda bilish qobiliyatini rivojlantirish bilan bog‘liqdir. 
Shuningdek, og'zaki mashqlaming nutq boyligini oshirish va 
xorijiy tillami o‘rganishdagi ahamiyati beqiyos,
Hikova — o‘qituvchi tomonidan mavzuga oid dalil, hodisa va 
voqealaming yaxlit yoki qismlarga boiib, tasviriy vositalar 
yordamida obrazli tasvirlash y o ii bilan ixcham, qisqa va izchil 
bayon qilinishi. Metodning samarasi ko‘p jihatdan o‘qituvchining 
nuqt mahorati, so'zlami o‘z o‘mida, ifodali bayon qilishi, shuning­
dek, o‘quvchilaming yoshi, rivojlanish darajasini inobatga olgan 
holda yondashuviga bogiiq. Shu bois hikoya mazmuni o‘quvchi- 
laming mavjud bilimlariga tayanishi, ulami kengaytirishga xizmat 
qilishi zarur. Hikoyaning axborotlar bilan boyitilishi maqsadga 
muvofiqdir.
Hikoya qilinayotgan materialni samaralash maxsus reja asosida 
amalga oshiriladi. 0 ‘qituvchi har bir darsda uning maqsadini aniq 
belgilab oladi, undagi asosiy tushunchalarga alohida urg‘u berishga 
e’tibomi qaratadi. Hikoya qisqa (5-10 daqiqa), shu bilan birga 
o‘quvchilarda his-hayajon va mavzuga nisbatan qiziqishni 
uyg‘otishi kerak. Bu holat hikoyani boshqa ta’lim metodlari 
(xususan, namoyish yoki muanunoli bayon etish va hokazolar) 
bilan birga solishtirganda ro‘y berishi mumkin.
Suhbat - savol va javob shaklidagi dialogik ta’lim metodi bo‘- 
lib, u fanga qadimdan ma’lum, xatto undan o‘z faoliyatida Suqrot 
ham mohirona foydalangan. Suhbat ta’lim jarayonida ko‘p 
funksiyalar (aqliy fikrlash, hozirjavoblik, muloqot madaniyati va 
boshqa sifatlami shakllantiradi) bajaradi, ammo asosiysi o‘quv- 
chida faollikni yuzaga keltiradi. Suhbat o‘qituvchi fikriga mos 
harakat qilish, natijada yangi bilimlami bosqichma-bosqich 
egallashga imkon beradi.
Suhbat - faoliyatni endigina boshlagan o‘qituvchi uchun 
murakkab taiim metodi hisoblanadi, binobarin, savollami tayyor- 
lash, ulaming ketma-ketligini ta’minlash ko‘p vaqt talab etadi, uni 
tashkil etishda esa barcha o‘quvchilaming diqqatini jalb etish talab 
qilinadi. 0 ‘qituvchi oddiy savollar berishi, o‘quvchilarga ular
153

---

yuzasidan batafsil o£ylash uchun vaqt ajratishi, o‘quvchilammg 
javoblarini esa diqqat bilan tinglashi, zarur o‘rmlarda ularni 
sharhlashi lozirr . Shu bois suhbatda bilish deduktiv yoki induktiv 
yo‘l bilan amalga oshadi. Deduktiv suhbat o‘quvchilarga oldindan 
ma’ium bo‘lgm qoidalar, tushunchalar, hodisalar, jarayonlar asosida 
tashkil etilib, o‘quvchilar tahlil yordamida xususiy xulosalarga 
keladilar. Suhbatning induktiv shaklida alohida dalillar, tushuncha- 
laming tahlil asosida umumiy xulosaga kelinadi.
Suhbat ko‘proq o‘quvchilami yangi bilimlar bilan tanishtirish, 
biliinlarni tizimlashtirish va mustahkamlash, nazoratni tashkil etish 
hamda o‘zlashtirilgan bilimlarni tashxislashda ijobiy natijalami 
beradi. Suhbat turli ko‘rinishlarda, ya’ni, kirish, yakuniy, individual 
va guruhli suhbat tarzida tashkil etiladi.
Kirish suhbati o'quv ishlarining boshida tashkil etiladi. Uni 
tashkil etishdan ko'zlangan maqsad ha! etilishi zarur bo‘lgan ishlar 
motiiyatinmg o‘quvchilar tomonidan anglab yetilganligini tekshirib 
ko‘rishdan iborat. Bunday suhbatlar о‘quvchiiarning o‘quv