Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi

birinchisi, 
ish 
haqi xizmatchilarning o ‘z lavozimi va bilim-tajribasiga qarab tabaqalash- 
tirilishi zarurligi bo‘lsa, 
ikkincbisi, 
ularning ish haqi va oilaviy moddiy 
hayoti odamlarga malol kelmasligi. Bu hoi davlat xizmatchilariga nisbatan 
xalq noroziligiga sabab bo‘lmasligiga va ularning halol-u pok xizmat 
vazifalarini bajarilishiga sabab bo‘ladi. Bu fikr ham bugungi kunda naqadar 
ahamiyatli ekani tushunarlidir.
1 Siyosatnoma, Toshkent, «Adolat» nashiiyoti, 1997, 17-bet
2 O 'sha asar, 28- bet
3 O ’sha asar, 50- bet
" O 'sha asar, 68 — 69- betiar
63

---

Kitobda davlat soliq xizmati xodimlarining aholidan soliq yig‘ishdagi 
o‘zboshimchaligi yomon oqibatlarga olib kelishi mumkinligi aytiladi. 
Shuning uchun ular faoliyatini davlat tom onidan qonuniy yo‘llar bilan 
nazorat qilib turishlik haqida ko‘rsatma bayon qilingan. Agar soliq 
xizmatchisi davlat belgilaganidan ko‘p soliq olsa, «Xalq bundan kam- 
bag‘allashadi», odamlarga ko‘p azob yetadi, ko‘p mollar talon-taroj 
etiladi'». Bu yerda o ‘zboshimchalik bilan, davlat buyrug‘isiz ham soliq 
yig‘uvchilar faoliyatini cheklash zarurligi haqida gap boradi.
Nizom ul-m ulk o ‘z tajribasidan va tarixiy tajribalar dan kelib chiqib 
shunday nasihat qiladi: «Har bir narsa o ‘z vaqti va o ‘z joyida harj bo‘lishi 
kerak2». Shundagina «odamlar rohatda yashaydi, biror kishi mol-mulki 
jihatidan azob chekmaydi» . Demak, yuqorida keltirilgan fikrdan xulosa 
shuki, xazinaga (davlat yoki oila budjetiga) kelgan daromadni obdon 
o ‘ylab, kerakli maqsadlarga, eng zaruriy ehtiyojlaxga sarf etilmog‘i darkor. 
Shundagina farovon va tinch yashash imkoniyati vujudga keladi.
Kitobning so‘nggi, 50- faslida g‘oyat ajoyib, ibratli iqtisodiy g‘oya ilgari 
surilgan. M uallif yozadiki «... Behuda haij ham, isrof va ifratga ham yo‘l 
bermaslik kerak, odam lar iqtisodni tejamsizlik deb bilmasin.
Sahovat ham kishiga mos bo‘lsin, xazinadan nafaqa oladiganlarga haq 
berilsin: ko‘p oladiganga ko‘p, kam oladiganga kam. Shunda har bir odam 
o‘z qadrini tushunadr »
Muallif «iqtisod» degan kategoriyaga amaldorlaming ish-xo‘jalik yuritish 
tartiblarini (xo‘jalik faoliyatini tashkil etish), daromadlar, boylik. mol- 
mulkni saqlash, zarur zaxiralarni shakllantirish, xazinani boshqarish, 
to ‘g‘ri sarf-harajatlar qilish kabi tushunchalam i kiritadiki, bu uning 
iqtisodiy dunyoqarashi qanchalik keng qamrovli ekanidan dalolat beradi.