Q yo‘ldoshev, Q. Muftaydinov, V. Abdurahmonov iqtisodiy ta’limotlar tarixi
Ibn Xaldunning iqtisodiy qarashlari
Yüklə 371,91 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Mehnat va mehnat taqsimoti haqida
|
5. Ibn Xaldunning iqtisodiy qarashlari
Ibn Xaldun Sharqning buyuk faylasufi, tarixchisi, siyosatshunos olim, davlat arbobi va yirik iqtisodchi sifatida o ‘z davrida katta obro‘ va shon- shuhrat qozongan tarixiy shaxsdir. U 1332- yilda Shimoliy Afrikaning Tunis shahrida tavallud topdi. Uning ajdodlari bir necha asr davomida obro‘li davlat lavozimlarida faoliyat ko‘rsatganlar. Uning otasi esa siyosiy hayotdan ketib, fanning turli sohalarida tadqiqotlar olib borgan, o ‘zini fanga bag‘ishlagan kishi edi. Tabiiyki, bunday muhitda farzandning tarbiyasiga qulay shart-sharoit yaratilgan, otasi rahbarligida islom huquqi, til va adabiyot, siyosat va iqtisod fanlarini chuqur egalladi. Ayni chog‘da, Ibn Xaldun o ‘z davrining yetuk davlat arbobi darajasiga ko‘tarildi, bir qancha davlatlaming siyosiy hayotida faol qatnashdi. Uning hayotdagi muhim voqealardan biri umrining oxirlarida buyuk sohibqiron Amir Temur bilan uchrashgani, uning izzat-ehtiromini qozongan, Temurning iqtisod va boshqa masalalar bo‘yicha maslahatchisi b o ‘lib xizmat qilganligidir. Ibn Xaldun bir qancha yirik asarlar yozdi. U ko'proq falsafa va siyosatshunoslikka oid kitoblar bitdi. Uning iqtisodiy qarashlari ham jahon ilm ahli tom onidan e ’tirof etildi. Uning iqtisodiy qarashlari «Kirish» deb atalgan asarida bayon qilingan. 76 Mehnat va mehnat taqsimoti haqida Ibn Xaldun tarixni odamlarning o ‘zlari yaratadi, ulaming harakati va manfaatlarini ro ‘yobga chiqarish jarayonida tarix yuzaga keladi degan fikrdan kelib chiqib, odamlarning mehnat faoliyatlari va bu jarayonda ularning bir-birlariga hamkorligi, ko‘maklashuvi masalasiga katta e ’tibor berdi. Uning fikriga ko‘ra, odamlarning ishlab chiqarish faoliyati jamiyat ning yashash va rivojlanish shartidir, bu esa ularning moddiy ehtiyojlaridan kelib chiqadi. Biroq ehtiyojlami alohida ajralgan holda qondirish hech kimning qo‘lidan kelmaydi, uning ehtiyojini faqat boshqalar bilan birgalikda ishlash, m ehnat turlarini qobiliyatlariga qarab bo‘lishib olib, ishlash asosidagina qondirish mumkin. Demak, odamlarning hayotiy ehtiyojlari birgalikdagi harakatlari bilangina qondiriladi. Ibn Xaldun tabiiy-jo‘g‘rofiy muhit odamlar hayotiga, ulaming yashash tarziga, iqtisodiy faoliyatiga kuchli ta’sir ko‘rsatishini aytib, biroq u kishilik jamiyati taraqqiyotini ta ’minlovchi bosh omil bo‘la olmasligini uqtirgan. Bunday bosh omil odamlarning m ehnat taqsimoti asosida uyushtirilgan iqtisodiy faoliyat bo'lishi mumkin. Biroq, odamlar bir-birlari bilan yashash sharoitlarini, vositalarini yaratish maqsadidagina bog‘lanadilar, o ‘zaro yordamlashadilar. U industrial, ya’ni m ehnatni tashkil etishning shahar shaklini yuqori baholaydi, uni ishlab chiqarishni rivojlantirishning oliy bosqichi deb ataydi. Chunki shahar ishlab chiqarish sharoitida moddiy va m a’naviy ne’m atlam i yaratish usullari takomillashadi, inson esa ijtimoiy ravnaq topishning yuqoriroq pog‘onasiga ko‘tariladi, shahar hayot tarzi hunar mandchilik rivojlanishiga hamda uning keng tarqalishiga asos bo'ladi. Shulaiga asoslanib, olim qayd etadiki, m ehnat qurollarining ishlab chiqarilishi va ijtimoiy m ehnat taqsim oti, tabiiy ravishda m ahsulot almashinuvini kengaytiradi. Almashuv jarayonida esa iste’mol rivojlanadi, odamlar ongi, tafakkuri o ‘sadi va daromadlar asosida yashash tarzi shakllanadi. Yüklə 371,91 Kb. Dostları ilə paylaş:
|