83
beruvchi faol va asosiy ishtirokchi bo‘lsa, ta’lim oluvchi esa,
sust qabul qiluvchi
sifatida ishtirok etadi. «Kompetentli» yondoshuvda ta’lim oluvchi faol
ishtirokchiga aylanadi, chunki uning ta’lim olish faoliyati ko‘proq mustaqil
individual topshiriqlarni bajarish va uning natijasini himoya qilishga, kreativ
amaliy mashg‘ulotlarda doimiy ravishda savollarga javob berish va individual
tadqiqot ishlarini olib borishga qaratilgan bo‘ladi. Ta’limda yangi tadqiqot
yo‘nalishi bo‘lgan kompetentli yondoshuvning paydo bo‘lishi
hamda xorijiy
pedagogik va metodik manbalarda «kompetentlik» va «kompetensiya»
toyifalarining paydo bo‘lishi natijasida ular 1960 yillarning oxiri 1970 yillarning
boshlaridan boshlab oliy ta’lim muassasalarida ta’lim oluvchilarning kasbiy
tayyorgarligi nazariyasi va amaliyotiga keng kirib bordi.
Ta’limni jamiyat madaniyatini o‘zlashtirish asosida ta’lim oluvchilarda
faoliyatning turli sohalarida shaxsiy va ijtimoiy ahamiyatga ega bo‘lgan
muammolarni mustaqil hal etish qobiliyatini rivojlantirishning maxsus tashkil
yetilgan jarayoni sifatida qarash mumkin. Ta’lim maqsadini bunday tushunish
esa, o‘z navbatida kompetentli yondoshuvni ro‘yobga chiqarish uchun asos
yaratadi. Ta’limda kompetentli yondoshuv - bu Vatanimiz pedagogikasi uchun
nisbatan yangi hodisa.
Uning rivoji shu bilan bog‘liqki, mustaqil Respublikamizda ta’limni
modernizasiyalashning zamonaviy bosqichida eng avvalo uning maqsadi tubdan
o‘zgaradi.
«Kompetentlik»
va
«kompetensiya»
ta’limda
kompetentli
yondoshuvning asosiy tushunchalaridir.
Manbalar tahlili esa, ularning ilmiy
adabiyotlarda bir qiymatli ta’rifga ega bo‘lmagan murakkab, ko‘p komponentli va
fanlararo tushunchalar ekanligini ko‘rsatadi. Tadqiqotchilar fikricha ular hajmi,
turkumi, semantikasi va mantiqiy tuzilmasi bo‘yicha farqlanib, kompetentli shaxs
tavsifi (xususiyatlari, odatlari va boshqalar) sifatida qaralishi mumkin. Kompetentli
shaxs tavsifi (xususiyat, shaxssifati, uning komponenti), shaxs tuzilmasida yaxlit
ta’lim, shaxs xususiyatlari tizimi, bilim, ko‘nikma va malakalarni egallash
natijasida yuzaga keluvchi holatlar (tayyorgarlik, yo‘naltirilganlik va boshqalar)
sifatida ifodalanishi mumkin, ko‘pincha esa, kompetentli
bilim va tajriba bilan
tenglashtiriladi.
Pedagogik adabiyotlarda, bugungi kunda, «kompetensiya», «kompetentlik»
atamalari keng qo‘llanilmoqda va barqarorlashmoqda. Ammo, hozirga qadar
ta’limning u yoki bu bosqichi bitiruvchisining optimal obraziga qo‘llash mumkin
Компетентликка йўналтирилган таълим америкалик тилшунос Н.Хомский (1965
йил, Массачутес университети) томонидан таклиф этилган «компетенция» атамасининг
умумий маъносида шаклланади. Европа Кенгаши дастури бўйича Берн шаҳрида бўлиб
ўтган симпозиумда (1996 йил) «компетенция» тушунчаси «ўқув», «компетентлик»,
«қобилият», «маҳорат» сингари тушунчалар қаторига киритилганлиги таъкидланди.
Европа давлатларининг таълим вазирлари Болония декларациясида (1999 йил)
таълим ислоҳатларининг концептуал асослари сифатида компетентли ёндошувни
белгилашди.
84
bo‘lgan «kompetentlik» tushunchasining yagona va aniq ta’rifi mavjud emas.
Manbalarda shaxsning bilimi, ko‘nikmasi, malakasi, qobiliyati, mehnatsevarligi,
kasbiy mahorati kabi sifatlarini ifodalash uchun «kompetentlik» va
«kompetentlilik» atamalaridan foydalanilgan.
Biz ushbu ishda «kompetentlik» atamasidan foydalanamiz. Demak,
biror bir
sohada kompetentli inson shu soha haqida asosli fikr yuritish va unda samarali
faoliyat olib borish uchun mos bilim va qobiliyatga ega hisoblanadi.
Kompetentlik - deganda ko‘pincha shaxsning faoliyat yuritishga umumiy
qobiliyati va uning kasbiy tayyorgarligida namoyon bo‘luvchi ta’lim
jarayonida o‘zlashtirilgan bilim va tajribalarga asoslangan integrallashgan sifatlari
tushuniladi. Demak, kompetensiya va kompetentlik tushunchalari bilim,
malaka va ko‘nikma tushunchalaridan kengroq, chunki ular shaxsning
yo‘naltirilganligi, muammolarni his qila olishi, sinchkovlikni namoyon qila
olishi, egiluvchan fikrlashga ega bo‘lishi kabi sifatlarni o‘z ichiga oladi.
Rahbarning
kompetentligi-bilimdonlik, kasbiga moslik, malakalilik, tajribalilik,
mas’uliyatlilikni rahbarlik faoliyatiga singdirib borish. O‘z sohasini, ishining
ustasi bo‘lish, sohasining sirlarini har tomonlama chuqur bilish demakdir. Rahbar
kompetensiyasining shakllanish bosqichlarini quyidagi ko‘rsatib o‘tish joiz:
Dostları ilə paylaş: