Lim vazirligi islom karimov nomidagi toshkent davlat texnika universiteti

 
11.7. Atrof muhitni ifloslantiruvchilarning asosiy o‘lchamlari 
 Atmosfera havosi
a) ifloslantiruvchi havodagi Shunday konsentratsiyasiga yo‘l qo‘yiladiki, ushbu 
konsentratsiya odamga zarar ko‘rsatmasligi, uning ish qobiliyatini pasaytirmasligi, 
kayfiyatiga ta’sir etmasligi kerak; 
b) atmosfera havosining ifloslantiruvchilarga moslashishi nohush omil deb qabul 
qilishi kerak; 
d) moddaning o‘simliklarga, ob-havoga, atmosfera tiniqligiga salbiy ta’sir 
ko‘rsatadigan 
konsentratsiyalari 
yo‘l 
qo‘yilmadigan 
atmosferadagi 
konsentratsiyalaridir. 
Suv
. Suvdagi kimyoviy moddalarning zararlilik o‘lchamlari ular tomonidan 
xo‘jalik va iste’mol suvlariga keltiradigan zarar bilan o‘lchanadi. 
Suvda mavjud zararli moddalar quyidagi parametrlar bilan haraktyerlanadi.
Moddaning barqarorligi uning parchalanish va aylanish tezligi, bunda hosil 
bo‘ladigan yangi moddaning hususiyati. 
Modda barqarorligining obyektiv haraktyeristikasi uning yarim parchalanish 
davridir T
1/2.
Bu ko‘rsatkichga ko‘ra moddalar barqaror, o‘rtacha barqaror va beqaror 
moddalarga bo‘linadi: Barqaror. T
1/2
- 2 sutkadan ortiq. 
мasalan: simob – T
1/2 
= 5 hafta. 
qo‘rg‘oshin - T
1/2 
= 6 oy. 
O‘rtacha barqaror moddalar (T
1/2
=1 sutkadan 2 sutkagacha). 
Masalan: uchxloretilen T
1/2
= 41 soat. 
Beqaror. (T
1/2 
= 1 sutkadan kamroq). 
Masalan: Fenol T
1/2 
= 3,4 soat 
Toluol T
1/2 
= 6,3 soat 
Stirol T
1/2 
= 7,8 soat 
Agar modda beqaror yoki o‘rtacha barqaror bo‘lsa, u holda boshlang‘ich 
moddadan tashqari yana uning parchalanish mahsulini ham o‘rganish lozim. 
Moddalarni suvning organoleptik xususiyatlariga (ta’mi, rangi, hidi) ta’siri.
Suvning organoleptik xususiyatlarini tadqiq etish ishlari 3 yo‘nalishda olib boriladi. 

Suvda hid hosil bo‘ladigan past pog‘ona konsentratsiyalarini aniqlash; 

Suvda ta’m hosil bo‘ladigan past pog‘ona konsentratsiyani aniqlash;

Suvda loyqali xiralik rang, ko‘pik hosil qilish bo‘yicha pog‘ona 
konsentratsiyalarini aniqlash; 
Suv xavzasining sanitar (rejimiga) holatiga moddalarning ta’siri. Suv havzasining 
sanitar holatini o‘rganishda zararli modda tushganda suvda yerigan kislorod 
miqdorining o‘zgarishi hisobiga olinadi. 
Tuproq.
Tuproq uchun ekzogen kimyoviy moddalarning, ular bilan to‘g‘ridan-
to‘g‘ri kontaktda bo‘lishini hisobga olgan holda zararsizlik darajalari o‘rganiladi 

---

75 
(qishloq xo‘jalik ishlari uchun oyoq yalang yurish, sabzavotlarni xomligicha is’temol 
qilish). 
Tuproqning zararsizlik krityeriysi (bahosi) inson uchun, uning avlodi uchun zararli 
ta’sirining yo‘qligi, aholi turmushining sanitar sharoitlari va tuproqning o‘z-o‘zini 
tozalash qobiliyati bo‘ladi. 
Kimyoviy moddalarning tuproqdagi ruxsat etilgan darajasi quyidagilarni 
ta’minlashi lozim: 
1)
O‘simliklarga tuproq orqali o‘tganda ozuqa mahsulotlaridagi moddalarning 
ruxsat etilgan qoldiq miqdoridan oshmasligi. 
2)
Suv osti va suv yuzasidagi suvga o‘tganda, suv havzalaridagi zararli 
moddalarning ruxsat etilgan miqdoridan oshmasligi. 
3)
Havoga o‘tganda atmosfera havosi uchun o‘rnatilgan ruxsat etilgan 
konsentratsiyadan oshmasligi.