Yozma ish turlari: insho, bayon, diktant

Õ õ
harfi 
O‘o‘
shaklida, 
Ģģ
harfi 
G‘g‘
shaklida, 
Şş
harfi 
Shsh
shaklida,
Çç 
harfi
Chch
shaklida, 
Ññ
harfi 
Ngng
shaklida, 
Q 
harf 
belgisi
q
shaklida ifodalandi; 
4) Aa, Ii, Gg, G‘g‘, Qq, O‘o‘, Zz harflari va Ch ch harflar 
birikmasining yozma shakli tegishli tarzda ifodalandi. 
Yangi o‘zbek alifbosi amaldagi kirill alifbosidan harflar tartibi, 
ayrim harflarning o‘zgartirilgani bilan ham farqlanadi. Kirill 
alifbosidagi yo-lashgan unlilar (
e, ё, ю, я
) quyidagicha ifodalanadi: 
kirill alifbosidagi 
yo
-lashgan unlilar tovush ifodalashiga ko‘ra 
ikkita harf bilan ifodalanadi:
e 
→ ye
: eл 
–
yel
, елкан 
–
yelkan; 
e
→е 
(bu unli bir harf bilan ham ifoda etilishi ham mumkin): 
келин 
–
kelin
, тер 
–
ter
; 
ё
→yо
: ёрқин
–
yorqin
, ёш 
–
yosh 
12
Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Akademik litsey o‘quvchilari uchun darslik.-T.,2013

---

44 
ю
→ yu
: юлдуз 
–
yulduz
, ютуқ 
–
yutuq
; 
я 
→ya
: яшил 
–
yashil
, яхши 
–
yaxshi
; 
yo
-
lashgan unlilarning bosh shakli imlosidagi xatolar ko‘p 
kuzatiladi. Ё.Жумаев, Ю.Эрматова kabi ism-shariflar lotin yozuvida 
Yo.
Jumayev, 
Yu. 
Ermatova 
tarzida xato yozilmoqda (aslida:
 
Y.
 
Jumayev, 
Y. 
Ermatova
tarzida yozilishi to‘g‘ri). 
Кirill alifbosidagi 
«ц» 
harfi quyidagicha ifodalanadi: 
so‘z boshi, oxirida, so‘z o‘rtasida (undoshdan keyin) 
s
harfi bilan 
aks ettiriladi: цирк
–
sirk, 
центнер
–
sentner, 
концерт
–
konsert, 
акцент
 
–
aksent, 
aбзац
-abzas
,
 
шприц
–
shpris, 
кварц
–
kvars. 
So‘z o‘rtasida unli tovushdan keyin 
ts 
yoziladi: лицей
-litsey, 
милиция
-militsiya
,
 
конституция 
– konstitutsiya. 
Rus-baynalmilal so‘zlaridagi 
ъ 
(ayirish), 
ь 
(yumshatish)
belgilari tovush ifodalamaydi. 
Yumshoqlik (ь) belgisi yangi o‘zbek alifbosi asosidagi yozuvda 
tushirib qoldiriladi: альбом
–albom
, июнь 
–iyun
, рельс
–rels
.
Faqat 
ayrim so‘zlar imlosida ь yumshatish belgisi 
y
ga almashtiriladi: 
почтальон 
– 
pochtalyon,
батальон 
–
batalyon. 
ъ (belgisi) tushiriladi 
va undan keyingi 
yo
-lashgan unlining so‘z boshidagi shakli yoziladi: 
субъект
–
subyekt,
объект
–
obyekt. 
Kirill alifbosi asosidagi yozuvda arabcha so‘zlarda uchraydigan 
ъ belgisi o‘rnida tutuq belgisi yoziladi. Tutuq belgisi rus-baynalmilal 
so‘zlaridagi ъ belgisi o‘rnida yozilmaydi. Demak, 
ob’ekt
tarzida 
yozish xatodir. 
Tutuq belgisi tovush ifodalamaydi, arab tilidan o‘zlashgan 
so‘zlarda 
ayn
ﻉ
o‘rnida qo‘llanib, quyidagi vazifalarni bajaradi: 
’ (tutuq belgisi) unli tovushdan keyin kelsa, unlini cho‘ziqroq 
talaffuz etish uchun xizmat qiladi: 
ma’no, ma’rifat, ta’limot, a’lo, 
ta’lim,e’lon, fe’l;
’ (tutuq belgisi) undoshdan keyin kelsa, keyingi bo‘g‘inni yoki 
unlini ajratish uchun xizmat qiladi: 
mas’ud, jur’at, sun’iy, in’om, 
mas’ul. 
’ (tutuq belgisi) ma’no farqlash uchun ham xizmat qiladi: 
sher
(hayvon) 
– she’r 
(ijod mahsuli),
qala
(ish harakat) 
-qal’a 
(qarorgoh), 

---

45 
tana 
(vujud)
 – ta’na 
(minnat), 
nasha 
(o‘simlik) 
– nash’a 
(zavq), 
sanat
(fe’l)
 – san’at 
(ot), 
surat
(tasvir)
 – sur’at 
(tezlik), 
tarif 
(toifa)
 – 
ta’rif 
(sifatlash),
ayon 
(sifat) – 
a’yon
(ot). 
’ (tutuq belgisi) 
s
va 
h 
ni 
sh
harf birikmasidan farqlash uchun 
ham ishlatiladi: 
as’hob, Is’hoq. 
Yangi alifbodan bir tovushni harfga belgi qo‘shib, ikki harfni 
qo‘shib ifodalash usuliga asoslangan harflar (
o
‘
, g
‘
,
sh, ch, ng
) o‘rin 
oldi. Natijada yangi o‘zbek alifbosi 29 harf va bir belgidan iborat 
bo‘lib, 31 tovushni ko‘rsatishga xizmat qiladi.
 
J j 
harfi har ikki alifboda ikki vazifani bajaradi: til oldi, 
portlovchi qorishiq 
j
undoshini ifodalaydi: 
juma, janub, jo‘ja, jiyan
;
arab va rus tillaridan o‘zlashgan so‘zlardagi til oldi, sirg‘aluvchi 
tovush ifodasi uchun ishlatiladi: 
jurnal, ajdar, jyuri. 
Har ikki alifboda ham o‘zbek tiliga xos bo‘lgan jarangli, til orqa 
ӊ
 
burun tovushini ifodalash uchun
n va g 
harfiy birikmasidan 
foydalaniladi: n+g: 
sen+ga, tun+gi
; 
ng→
ң: :
de-ngiz, ko‘-ngil, si-
ngil, to-ngi.
1995-yil 24-avgustda «O‘zbek tilining asosiy imlo qoidalari 
(lotin yozuvi asosida)» qabul qilindi. Qoidalar 82 band, 7 bo‘limdan 
iborat. 
Insho matnida uchraydigan imlo xatolarining aksariyati quyidagi 
qoidalarga amal qilmaslik natijasida yuzaga keladi. 
Unlilar imlosi
. Urg‘usiz bo‘g‘inlarda o tovushi 
a
tarzida 
aytiladi: 
kanstitutsiya, arfografiya, fanetika
. Lekin 
konstitutsiya, 
orfografiya, fonetika 
yoziladi. Rus va yevropa tillaridan kirgan 
so‘zlarning oxirgi urg‘usiz bo‘g‘inida kelgan o unlisi qisqa i tarzida 
eshitiladi, lekin har doim 
direktor, traktor, rektor, konduktor, 
irrigator, diktor 
(va b.) tarzida yoziladi. 
Yonma-yon keladigan unlilar orasida talaffuzda 
y
tovushi aytilsa 
ham yozilmaydi: 
shoir, shariat, maishat, doim, oila, teatr, diagnoz, 
material, filial, million, aerodrom, aloe 
kabi. 
Mo‘jiza, mo‘tadil, mo‘tabar
kabi so‘zlarda tutuq belgisi 
qo‘yilmaydi.